Të katandisësh dashurinë, respektin dhe mirënjohjen në një kult është e turpshme. Ai ndoqi fatin e tij dhe luftoi për idealet e tij. Çfarë do të thotë kult – karakteristikë e perëndive – për të?

Miso Maric

Çurçilli:  ‘Ne kemi vendosur të jemi në anën e Titos për shkak të luftës së tij të guximshme kundër ushtrisë gjermane.’

Stalini: ‘Ruani shëndetin, Europa do të ketë nevojë për ju’!

Rusvelti: ‘Vendimi i Titos për të luftuar kundër nazistëve ka qenë pika e kthesës së historisë së Luftës së Dytë Botërore.’

de Gol: ‘Tito është një hero legjendar’

Çaplini:  ‘Si ushtar në betejën kundër fashizmit, unë e nderoj dhe respektoj Marshallin për luftën e tij.’

Sartri: ‘Jugosllavia e Titos është realizimi i filozofisë time.’

Tito Bosnia: (Gazetar indonezian): ‘Siç mund ta keni vënë re, emri im është ndërthurja e emrit të Titos dhe Bosnjë dhe Hercegovinës. Këtë emër ma ka vënë babai…’

Një pikë e ‘Shiut të Mostarit’: ‘Xha Miso, vetëm shoku Tito na është përkulur’

Krleza:  ‘Ai kurrë nuk dyshoi në idealet e tij dhe ka realizuar më shumë sesa brezat e poetëve, politikanëve, sundimtarëve dhe udhëheqësve të ushtrisë’

Kosta Nagy: ‘Në tetor të vitit ’42, e pashë përpara një karroce treni, kishte rënë dëborë, ai po rruhej. E di, Kosta, është koha për të formuar një shtet. Unë u shokova. Bota është në kaos, dhe ai do formojë shtet?!’

Mate Parlovi:  ‘Unë isha i preferuari i Titos, ai më donte… Si mund të jem nacionalist, unë jam kampion bote.’

Unë nuk jam kampion në asgjë, një njeri në mërgim, në Ekseter, Mbretëria e Bashkuar, dhoma e pritjes së vetë vdekjes. Ja ku vjen maji, një muaj gëzimi, hidhërimi dhe dielli të bukur pas shiut të madh.  Azra më vari në kopsht me kapëse rrobash për të më tharë, dhe për të 46-in vit ajo më kërkon të vij në vete por pa sukses. Vajza ime Milena mësoi se çfarë do të thotë Otac (baba), mbesa Bella po përpiqet të mësojë se çfarë është Djed (Gjysh), me sukses.

Në vitin ‘48, në vendlindjen e saj Bosanski Petrovac, nënës time Desa i dhanë një copë letër: ‘M.M. fëmijë, viktimë e terrorit fashist’.  Më kot kërkova për babanë e saj, gjyshin nga nëna. U gërmuan varret e babait të babait, gjyshes, hallave dhe të Maricit. Klapcic Milan (12), më e vogla – një vajzë 3 muajshe, pa emër. Një brez i tërë i ikur, ata prehen nën Yllin Partizan në varrezat e fshatit të babait tim Kolunic. Kur dikush vdes një herë, varroset dy herë, vajtimi i shekullit..

Kam dëgjuar për Titon për herë të parë nga xhaxhallarët e mbijetuar, brigadierët e rindërtimit … Më vonë e takova në librat e shkollës, librat për të rritur… Unë ëndërroja gjyshërit e mi me fytyrën e tij, rashë në dashuri. Ai ishte mësuesi im i faljes dhe dashurisë, kështu që unë i këndova, e pashë dhjetëra herë dhe krijova qindra skenarë. Nisja e stafetës, ceremonitë republikane dhe federale, Neretva, Drvar, Srem… fatkeqësisht e bëra për vete, Tito dhe përkrahësit e Titos dinë si të duan pa interes.

Tani, nga sharjet e Jugosllavisë së lodhur, i dëgjoj ata gjuhë mprehtë të flasin për kultin e individit. Të qarat e tyre të para ishin në spitale, hapat e tyre të parë në apartamente  , u edukuan nën dritat e termocentraleve, u trajtuan dhe vaksinuan, këta janë kalimtarë të autostradave të reja dhe rrugëve të asfaltuara të vendit dhe kishin dorëzuar gjithçka. Paraardhësit e nderuar e gjetën fatin e tyre në Jugosllavinë e Titos, dhe pasardhësit e tyre e shkatërruan të gjithën dhe e vodhën, duke e quajtur me qetësi ‘tranzicion’ … e kështu me radhë dhe kështu me turp…

‘Më falni, çfarë është një kult? Unë citova disa njerëz në fillim, pasi Lista e plotë e shkelësve planetarë të krijimit të ‘Kultit të Titos’ nuk do të përshtatej as brenda Mahabharatas.. Jugovici i dha atij 18 medaljet më të larta shtetërore, ndoshta vetëm disa përputheshin me tiparet e tij të mira, por janë tonat, le të mos bëhemi përzgjedhës. Disa ju dhanë edhe pushtuesit të dashur, po pastaj? Grevistët e punës ‘Ndërtimi i Kultit të Titos’ nga të gjitha kontinentet përveç Australisë e dekoruan atë solemnisht me një nga 101 medaljet më prestigjioze të shtetit.

Të katandisësh dashurinë, respektin dhe mirënjohjen në një kult është e turpshme. Ai ndoqi fatin e tij dhe luftoi për idealet e tij. Çfarë do të thotë kult – karakteristikë e perëndive – për të?

Tito është kampion bote në Olimpin e të pavdekshmëve në kategoritë më të vështira të jetës. Nëse ky është kulti, jam krenar dhe i gatshëm për t’u bashkuar me ata që janë më të mençur se unë.

 

Miso Maric, gazetar që në vitin 1969, redaktor në media të shumta të Bosnjë Hercegovinës, themelues i Ansamblit të Fëmijëve ‘Mostar Rains’, pjesë e antologjive poetike dhe muzikore, proza dhe poezi të vlerësuara me çmime, përkthyer në shumë gjuhë të botës