Të krijohet përshtypja se duke ngushtuar hapësirën e veprimit civil, qeveria po përpiqet të homogjenizojë opinionin publik për prioritetet e larta të politikës së jashtme, në vend që të lejojë një debat të gjerë dhe thelbësor për to.

Bojana Selaković

Trazirat globale dhe rajonale që shënuan vitin e kaluar treguan qartë dobësitë e demokracisë dhe mangësitë e kapaciteteve institucionale në Serbi. Lufta në Ukrainë dhe intensifikimi i dialogut ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës i largoi të gjitha temat e tjera jashtë fokusit të institucioneve dhe hapësirës publike në përgjithësi, duke krijuar polarizim të mëtejshëm si ndërmjet aktorëve politikë ashtu edhe vetë qytetarëve. Ndërmjet këtyre dy proceseve ka ndodhur një kolaps i të drejtave dhe lirive themelore, kryesisht në formën e parregullsive të shumta gjatë ciklit zgjedhor, por edhe rastet e shkeljeve të lirisë së tubimit dhe shprehjes gjatë vitit 2022, siç vërehet në raporte të shumta vendore dhe ndërkombëtare. Të krijohet përshtypja se duke ngushtuar hapësirën e veprimit civil, qeveria po përpiqet të homogjenizojë opinionin publik për prioritetet e larta të politikës së jashtme, në vend që të lejojë një debat të gjerë dhe thelbësor për to. Kjo qartazi kalon në procesin e anëtarësimit të Serbisë në BE, sepse të gjitha këto raste pasqyrohen në vlerësimet e përparimit të Serbisë në segmentin e kritereve politike. Kjo është arsyeja pse vëmendje e veçantë duhet t’i kushtohet trendit të simulimit të demokracisë, i cili, për qëllime të përparimit formal të Serbisë në procesin e negociatave, maskon dobësitë e themeleve thelbësore të demokracisë – parimet e ndarjes së pushteteve dhe sundimit të ligjit. Ndërsa hapësira për veprim qytetar ngushtohet, hapësira për vendimmarrje ngushtohet paralelisht. Mekanizmat që sigurojnë ndikimin e publikut në proceset vendimmarrëse ekzistojnë, madje formalisht janë duke u përmirësuar, por ndikimi thelbësor i qytetarëve dhe publikut profesional mbetet ende minimal. Organizohen debate dhe konsultime publike, por pa vullnetin thelbësor për të parë dhe shqyrtuar realisht propozimet dhe kundërshtimet që vijnë nga shoqëria civile.

Tani për tani një vëmendje e veçantë duhet t’i kushtohet rolit të Kuvendit, i cili në mandatin aktual, ndryshe nga ato të mëparshme, pasqyron një nivel të caktuar pluralizmi politik. Megjithatë, deputetët e opozitës politike përballen me pengesa të shumta nga grupi parlamentar në pushtet. Kjo e bën të pakuptimtë pozitën e Kuvendit si organ përfaqësues i qytetarëve, i cili përveç legjislativit duhet të kryejë edhe funksion kontrollues në raport me punën e Qeverisë. Një nga shembujt më ilustrues është pasiviteti i Kuvendit Kombëtar në raport me nismën e popullit për miratimin e një ligji që do të ndalonte shfrytëzimin e litiumit në Serbi. Edhe pse nisma e popullit është dorëzuar në përputhje me dispozitat e Ligjit të ri për Referendumin dhe Nisma Popullore, miratimi i të cilit u vlerësua nga aktorët përkatës ndërkombëtarë, Kuvendi Kombëtar nuk ndërmori asnjë hap procedural që do të çonte në shpalljen e nismës së paraqitur nga deputetët. Në këtë mënyrë janë shkelur të gjitha afatet ligjore të përcaktuara me ligj, pa asnjë shpjegim nga Kryetari i Kuvendit. Tema e nismës popullore i referohet një teme mjaft të dukshme deri në zgjedhjet e vitit të kaluar dhe për të cilën janë interesuar një numër i madh qytetarësh, e cila u hoq nga hapësira publike për shkak të reagimeve të Presidentit të Republikës dhe Kryeministrit të Republikës së Serbisë. Duke pasur parasysh rëndësinë e miratimit të këtij ligji për organizimin e referendumit kushtetues, është e nevojshme të insistohet në përfundimin procedural të kësaj nisme popullore, e para që do të parashtrohet sipas rregullave dhe kushteve të Ligjit të ri për Referendumi dhe Nisma Popullore. Përndryshe, nisma e popullit si mjet i fuqishëm civil dhe demokratik, i paraparë me Kushtetutën e Republikës së Serbisë, do të bëhet krejtësisht i pakuptimtë.

 

Bojana Selakoviq, koordinatore e Konventës Kombëtare për Bashkimin Europian