Artikulimi politik i sundimit etno-nacionalist është etnopolitika, e cila vjen me një gamë të gjerë të “raporteve”, “kuotave”, “reciprociteteve” të veta, duke e bërë këtë vend një “vend të pjesshëm të lirë të demokracisë së pjesshme”.

Asim Mujkic

Duke mësuar se, sipas parametrave të shteteve demokratike, BeH është cilësuar si një “vend pjesërisht i lirë” edhe sot, pas më shumë se 30 vjetësh të të ashtuquajturit tranzicion demokratik, provokon një reagim dashakeq, duke më detyruar të them – kjo nuk është e vërtetë.

Përkundrazi, BeH ka arritur në fazën e demokracisë së teksteve shkollore, përkufizimi është – sundimi i popullit, në kapacitetin e plotë të fjalës “popull”, që do të thotë popull etnik.

Teksa ndjekim përpjekjet sizife të një koalicioni me një “akuzë popullore” paksa më të butë dhe me disa “elementë qytetarë” më shumë për të vendosur, bazuar në rezultatet e zgjedhjeve të tetorit 2022, vertikalen e qeverisë së tij legjitime, nuk mund t’i shpëtojmë përfundimit se rendi etno-nacionalist është normalizuar thuajse plotësisht. Artikulimi politik i sundimit etno-nacionalist është etnopolitika, e cila vjen me një gamë të gjerë të “raporteve”, “kuotave”, “reciprociteteve” të veta, duke e bërë këtë vend “pjesërisht të lirë, vend i pjesshëm i demokracisë së pjesshme”.

Pse është ky rasti? Sepse subjekti kyç i etnopolitikës në një vend është “populli”, jo qytetari individual me përkatësitë e tij/saj kolektive. Këtë cilësi populli si “subjekt” e ushtron nëpërmjet përfaqësimit, bartës të të cilit janë përfaqësues politikë që e kanë kaluar procesin zgjedhor ekskluzivisht brenda atij grupi “populli”. Dhe kështu, nga këndvështrimi i etnopolitikës, zgjedhjet e përgjithshme janë gjithmonë “brendakombëtare”, me fraksione të elitave politike të popujve etnikë që luftojnë për pozitën udhëheqëse të “përfaqësuesit” të popujve në periudhën e ardhshme të mandatit.

Zgjedhjet e vërteta, të cilat simbolikisht quhen vetëm Zgjedhje të Përgjithshme, zhvillohen ndërmjet liderëve politikë brenda blloqeve të caktuara kombëtare. Pas zgjedhjeve, përfaqësuesit e zgjedhur të popullit në institucionet “shtetërore” (mbikombëtare) negociojnë me përfaqësues të tjerë të zgjedhur në mënyrë të ngjashme të popullit të tyre për postet dhe kuotat që do të zënë në periudhën në vijim. Fitorja e mundshme e një opsioni “multi-etnik” mund të jetë legjitime vetëm nëse ai shtrydhet – me forcën e aparatit etno-politik të kuotave – në një nga kamaret “popullore”; për shembull, partitë e një orientimi liberal-të majtë, si SDP dhe Partia Jonë (Naša stranka), do të jenë në gjendje të veprojnë politikisht vetëm brenda pjesës “boshnjake” të qeverisë së përgjithshme popullore. Kjo, nga kjo perspektivë, me të drejtë do të zemëronte të vetmin përfaqësues politik “legjitim” të popullit boshnjak – SDA.

Meqenëse subjekti i etnopolitikës është populli, përmbajtja e politikës mund të jetë vetëm ajo që elita e përfaqësuesve politikë e vendos si “qëllim” ose “interes të popullit”. Kjo në thelb do të thotë se nuk mund të merren në konsideratë problemet ekzistenciale, konkrete, të përbashkëta (përdorimi i burimeve publike dhe natyrore, apo hapësirave p.sh.) të individëve konkretë brenda popullit, por edhe të grupeve dhe individëve “jopopullorë”. Subjektiviteti kombëtar duhet të mbahet koherent dhe i demarkuar qartë nga njerëzit e tjerë.

Kjo ndarje dhe demarkacion mbahet me mobilizim të vazhdueshëm të unitetit kombëtar rreth temave apo traumave kyçe kolektive dhe frikësimit nga dhe ndaj njerëzve të tjerë. Koherenca e një populli si subjekt politik arrihet dhe mbahet më lehtë me demarkacionin territorial midis popujve, duke tërhequr kufijtë territorialë në atë mënyrë që të krijohet një shumicë demografike e një populli të caktuar në formën e një entiteti, një kantoni ose të paktën një bashkie. Rishpërndarja territoriale është gurthemeli i “arsyes shtetërore” nën dritën e së cilës etnopolitika kthehet në politikë shtetformuese kombëtare.

Për shkak të mobilizimit të vazhdueshëm populist të subjektivitetit të popullit, mbajtjes së zjarreve të revolucionit kombëtar të nisur nga veprimet luftarake të viteve nëntëdhjetë, ky sundim etnopolitik padyshim që çon në autoritarizëm, dhe në asnjë mënyrë në demokratizimin e shoqërisë apo europianizim – nëse kjo do të thotë shteti i së drejtës, të drejtat dhe liritë e njeriut të çdo qytetari si subjekt i vetëvendosjes së tij, një shtet i drejtësisë sociale…

Çdo regjim me elementë pak a shumë autoritar në Europë sot është afër parimit etnopolitik. Elementet jodemokratike që identifikohen në jetën politike të atyre vendeve (Polonia, Hungaria, për shembull) janë drejtpërdrejt proporcionale me pjesën etnopolitike në jetën politike në fjalë. Këto janë demokraci joliberale ose “pjesërisht të lira”.

 

Prof. Dr. Asim Mujkiq, akademik, profesor në Fakultetin e Shkencave Politike në Sarajevë