Në Maqedoninë e Veriut është krijuar normativisht një model multikulturor-akomodues i tipit jo territorial për të shmangur një etno-federalizim të vendit.

Dr. Ana Cupeska

Multikulturalizmi është një fakt social, jo një destinacion politik i dëshiruar apo më pak i dëshiruar. Nuk ka vende në botë, shoqëritë e të cilave janë thjesht kulturalisht homogjene, por ka vende që përpiqen për homogjenizimin e kulturës përmes ekskluzivizmit normativ dhe zgjidhjeve radikale republikane. Për fat të mirë, Maqedonia e Veriut nuk është një shtet i tillë. Fakti i multikulturalizmit vërtetohet këtu në nivelin e një sistemi politik specifik. Në të njëjtën kohë, kjo nuk është një risi e veçantë për shtetin tonë, sepse ndjek zhvillimin e tij kronologjik të subjektivitetit juridik shtetëror (nga Republika e Krushevës deri në Traktatin e Prespës). Në Maqedoninë e Veriut është krijuar normativisht një model multikulturor-akomodues i tipit jo territorial për të shmangur një etno-federalizim të vendit.

Por normat janë një gjë, faktet janë tjetër dhe bashkëjetesa është krejtësisht tjetër. Maqedonia e Veriut, përveç faktit që kjo garanci normative është e denjë për lavdërim, në fakt vuan nga shtrembërime serioze, të cilat janë të ndikuara nga kultura politike autoritare, dhe nga vetë zakoni shoqëror maqedonas. Ka një sërë problemesh dhe ato rrotullohen rreth rekrutimit sipas sistemit etno-prishës, i cili bëhet përmes partive etnikisht ekskluzive sipas mandateve të funksionarëve (në vend të meritës); nëpërmjet varësisë sasiore të gëzimit të të drejtave (20% i famshëm, që është edhe një qëndrim dhe praktikë anakronike); përmes keqpërdorimit dhe shkëmbimit të votave etnike (dhe rrjedhimisht delegjitimimit të kapaciteteve për civilët në grupet etnike) dhe natyrisht, ka mungesë të instancave kohezive që do të funksiononin në nivel shoqëror.

Kjo është arsyeja pse ne e kuptojmë se normat nuk janë të mjaftueshme dhe se nevojitet integrimi i një shoqërie që jeton në paralelizëm. Në të njëjtën kohë, nuk bëhet fjalë për heqjen e multikulturalizmit, por për nevojën e përmirësimit të tij me politika ndërkulturore. Është e rëndësishme të dihet se ndërkulturalizmi është një politikë që nuk i kundërvihet multikulturalizmit, por është bonus i tij. Në këtë kuptim, Maqedonia e Veriut ka një shans të përmirësohet, përmes miratimit të strategjisë kombëtare për ndërkulturalizëm. E vetmja e këtij lloji në Europë, kjo strategji synon të kapërcejë kufizimet e multikulturalizmit normativ, duke stimuluar ndërkulturalizmin dhe duke rritur kontaktin ndërkulturor.

Ai ofron një përgjigje të fortë ndaj etno-korporatizmit dhe ka kapacitetin për të pezulluar komodifikimin e zërave etnikë. Prandaj, është e rëndësishme që ai të zbatohet në mënyrë konsistente, ashtu siç ishte menduar. Një pasojë e mundshme e zbatimit të qëndrueshëm do të ishte zhvlerësimi i karrierave politike, “profesioneve etnike”, “politikanëve etnikë” dhe “nacionalistëve të karrierës”. Dhe nëse do të jetë kështu apo jo, varet nga elitat politike sot dhe ndjenjat e tyre të përgjegjësisë!

 

Prof. Dr. Ana Čupeska, Fakulteti i Shkencave Politike (Fakulteti Juridik “Justiniani I”) Shkup, Universiteti Kiril dhe Metodi i Shkupit

 

 

Së pari, me Republikën e Krushevës, kur Manifesti i Krushevës bën një dallim të qartë midis rezistencës ndaj sundimit osman dhe solidaritetit me “popullin e zakonshëm”, të ashtuquajturit “vëllezërit” – arnautët, turqit, etj.; së dyti, me ASNOM-in, kur Kuvendi i parë Kombëtar i Maqedonisë shpalli lirinë dhe barazinë e të gjitha kombësive në Maqedoni (me kushtetutat 46 dhe 74 garantohen edhe të drejtat e pakicave në kuptim të gjerë); së treti, me themelimin e shtetit të pavarur maqedonas në vitet 1990, kur me kushtetutë promovoi konceptin qytetar të bashkëjetesës; Marrëveshja e Ohrit vendos gjithashtu multikulturalizëm akomodues liberal në disa nivele normative: I. përfaqësim i garantuar; II. të drejtat e veçanta të grupit; III Zgjidhje delikate konsociative dhe risi për aplikimin e detyrueshëm të vetos reduktive, dmth. “Parimi i Badinterit” për të gjitha fushat me rëndësi të madhe për komunitetet pakicë, duke mundësuar autonomi kulturore; Së fundi, Marrëveshja e Prespës parasheh një formulim post-kombëtar të shtetësisë dhe statusit të shtetësisë (shtetësia: maqedonas / shtetas i Republikës së Maqedonisë së Veriut).