Ndryshe nga standardet e sotme ndërkombëtare, ku për shkak të konceptit të ndarjes së shtetit dhe komuniteteve fetare, rruga e pluralizmit është e hapur, në vendet ortodokse ekziston një tendencë për afrim (bashkim) më të madh të shtetit dhe qeverisë së kishës.

Aleksandar Spasenovski

Vizita e patriarkut ekumenik Bartolomeu në Ukrainë, si dhe protestat në qytetin malazez Cetinje kundër kurorëzimit të mitropolitit të ri të mitropolisë së Malit të Zi dhe litoralit të kishës ortodokse serbe (KOS), z. Janikus, për herën e kushedisatë, tërhoqi vëmendjen në botën komplekse të marrëdhënieve midis shtetit demokratik dhe kishës ortodokse. Këto ngjarje e rritën më tej interesin e publikut maqedonas, për shkak të moszgjidhjes prej një kohe të gjatë të çështjes së kishës për marrjen e statusit autoqefal të “kishës ortodokse maqedonase-kryepeshkopata e Ohrit” (KOM-KO).

Në dritën e ngjarjeve të lartpërmendura, debatet mbi kufijtë e laicizmit në vendet ku shumica e qytetarëve janë të krishterë ortodoksë janë bërë natyrisht më të shpeshta në publik. Duke pasur parasysh sa më sipër, paraqitet një përpjekje modeste për të zbërthyer modelin e laicizmit në vendet e përmendura në mënyrë që të sqarohet më tej një nga burimet për nxitjet dhe keqkuptimet e shpeshta.

Në vendet ku shumica e qytetarëve janë të krishterë ortodoksë, është zhvilluar një model kontradiktor i marrëdhënieve midis shtetit dhe komuniteteve fetare, i cili bazohet në tri shtylla:

– Së pari, standardet ndërkombëtare;

– Së dyti, traditat e shumicës së popullsisë së krishterë ortodokse;

– Së treti, realitetet e peisazhit ekzistues fetar.

Standardet ndërkombëtare i qasen çështjes së marrëdhënieve midis shtetit dhe komuniteteve fetare në lidhje me modelin e ndarjes së tyre, dhe ata, me zhvillimin e kushtetutshmërisë moderne, gjejnë vendin e tyre në kushtetutat e vendeve të Europës Perëndimore, si dhe në dokumentet ndërkombëtare të Kombeve të Bashkuara, Këshillit të Europës dhe Bashkimit Europian. Nga ana tjetër, shumica e popullsisë së krishterë ortodokse gjithashtu merr si model Perandorinë Bizantine dhe sistemin e saj të unitetit (simfonisë) midis kishës dhe qeverisë shtetërore.

Përmes prizmit të fakteve të lartpërmendura, ndryshimi midis dy koncepteve është i dukshëm. Kështu, ndryshe nga standardet e sotme ndërkombëtare, ku për shkak të konceptit të ndarjes së shtetit dhe komuniteteve fetare, rruga e pluralizmit është e hapur, në vendet ortodokse ka një tendencë për afrim (bashkim) më të madh të shtetit dhe qeverisë së kishës.

Kjo përbërje ndiqet nga realiteti në të cilin jetojnë anëtarët e besimeve të tjera, si dhe ateistët, për të cilët shteti demokratik gjithashtu ka një detyrim për të siguruar garanci të përshtatshme demokratike.

Përmes shembullit të Maqedonisë së Veriut të sotme, ky model praktikisht nënkupton:

– Së pari, në përputhje me standardet ndërkombëtare, shteti dhe komunitetet fetare janë të ndara, që do të thotë se institucionet përmbahen nga ndërhyrja në punën e komuniteteve fetare, por gjithashtu ekziston një ndalim për përfshirjen e komuniteteve fetare në çështjet që janë përgjegjësia e shtetit;

– Së dyti, shteti jep garanci për realizimin e lirive dhe të drejtave fetare të qytetarëve, në përputhje me standardet ndërkombëtare;

– Së treti, për shkak të traditave të shumicës së popullsisë së krishterë ortodokse, Kisha Ortodokse, si dhe trashëgimia e saj historike dhe shpirtërore, kanë një vend parësor në kuptimin simbolik;

– Së katërti, duke pasur parasysh peisazhin heterogjen fetar, shteti po ndërton një sistem që siguron garanci për funksionimin e lirë të komunitetit islam, kishës katolike, kishave protestante, komunitetit hebre, si dhe bashkësive të tjera më të vogla fetare.

Që nga momenti i fitimit të pavarësisë e deri më sot, në periudhat kur partitë e së majtës qeverisin institucionet, mund të vërehen përpjekjet për krijimin e një lloji më të fortë të laicizmit sipas të cilit shteti zhvillon vetëm një qëndrim të përgjithshëm ndaj të gjitha komuniteteve fetare. Partitë e krahut të djathtë, nga ana tjetër, përpiqen të krijojnë një lloj më të butë të laicizmit, përmes të cilit, brenda sistemit të vendosur, ata kërkojnë të ngrenë në kuptimin simbolik statusin e komunitetit dominues fetar – KOM-KO. Në raste të tilla, partitë e komuniteteve etnike përpiqen të imponohen, mbi të gjitha, komuniteti fetar islam, sa herë që institucionet përpiqen t’i ofrojnë një status të tillë KOM-KO.

Në Maqedoni, nuk mund të thuhet se ekziston një konsensus midis segmenteve për raportin ideal të tre faktorëve që përcaktojnë modelin e laicizmit, i cili në mënyrë ciklike shkakton keqkuptime të caktuara dhe trazira shoqërore ndër vite. Kjo mangësi është sigurisht një nga arsyet e shumta për shfaqjen e herëpashershme të sfidave të ngjashme në vendet e tjera të përmendura në këtë tekst, dhe përsëri, vë në provë kapacitetin demokratik të institucioneve.

 

Aleksandar Spasenovski është profesor i asociuar në Departamentin e së Drejtës Kushtetuese dhe Sistemit Politik në Fakultetin Juridik “Iustinianus Primus” në Universitetin “St. Cyril and Methodius” në Shkup