Voja Žanetić: Vlerat europiane të të gjithëve

Nëse e kërkojmë në google frazën, të cilën e kemi dëgjuar të paktën njëqind herë, do të kemi një listë të qartë dhe të saktë se cilat janë ato vlera. Por kjo nuk na tregon domosdoshmërisht vlerat e kujt janë ato…

Voja Žanetić

Kështu do të fillojmë:

“Unioni bazohet në vlerat e respektimit të dinjitetit njerëzor, lirisë, demokracisë, barazisë, sundimit të ligjit dhe respektimit të të drejtave të njeriut, duke përfshirë të drejtat e anëtarëve të pakicave. Këto vlera janë të përbashkëta për shtetet anëtare, në një shoqëri ku mbizotëron pluralizmi, mosdiskriminimi, toleranca, drejtësia, solidariteti dhe barazia midis grave dhe burrave”.

(‘Traktati që ndryshon dhe plotëson Traktatin e Themelimit të Bashkimit Europian, i njohur ndryshe si Traktati i Lisbonës, Neni 1a; 2007)

* * * * *

Autori i këtij shkrimi do të pranojë sinqerisht se, duke u përgatitur për këtë editorial mbi vlerat europiane – temë e këtij numri të “Vinicity” – ka kërkuar në google se cilat janë vlerat europiane. Arsyeja për këtë ndoshta qëndron në procesin shumëvjeçar të integrimit të rajonit tonë në Bashkimin Europian: në grumbullin e gjithçkaje që është thënë ndonjëherë për këtë temë, është përmendur shumë shpesh se diçka është ose nuk është në përputhje me vlerat europiane. Dhe në këto raste të shumta, vlerat europiane zinin të njëjtin vend që ka, të themi, Vullneti i Zotit në fjalimin e njerëzve fetarë. Një “kuti e plotfuqishme” e vulosur me përmbajtje të panjohur, nga e cila herë pas here del shpërblimi ose ndëshkimi, duke ofruar bazën për subjektin e inkurajimit ose frenimit për të ditur se çfarë kanë bërë ishte e mirë apo e keqe. Dhe Zoti do e di saktësisht se çfarë është, ose Komisioni Europian, në varësi të rastit.

Njerëzit laikë në çështjen e vlerave europiane – të cilët janë mpirë me kalimin e kohës nga përdorimi i shpeshtë i frazës së thjeshtë – mund ta marrin këtë term si të mirëqenë. Kur nuk pështyn në rrugë, kjo është një vlerë europiane. Apo është valsi një vlerë europiane, veçanërisht në Vjenë dhe veçanërisht pas Vitit të Ri… Ata që janë pak më pak entuziastë për Bashkimin Europian mund të shpallin kolonializmin dhe imperializmin si një “vlerë europiane” shumë më autentike; duke arritur pas historisë jo shumë të lashtë dhe duke mos hyrë në atë që shkruhet në dokumentet e vitit 2007 jo shumë të afërt.

Sido që të jetë, nëse e rilexojmë atë që është shkruar në fillim të këtij teksti – ose e bëjmë Google një frazë që e kemi dëgjuar të paktën njëqind herë, por ende nuk jemi të bindur – do të kemi një listë të qartë dhe të saktë të cilat janë këto vlera. Por kjo nuk na tregon domosdoshmërisht vlerat e kujt janë ato… dhe ne mund të themi disa fjalë për këtë.

* * * * *

Epo, këtu është (ky) shembull, nuk ka nevojë të dalësh me një më të mirë, nëse ka edhe një të tillë.

Në mënyrë që uji të arrijë tek njerëzit, mënyra më e mirë për ta bërë këtë është – një sistem furnizimi me ujë. Respektimi për nevojën për shpërndarje të sigurt të ujit të pastër dhe të shëndetshëm përfaqëson një vlerë të materializuar në tubacione dhe shatërvanë. Por nëse ekzistenca e ujësjellësit është më e zakonshme në qytete sesa në fshatra, kjo nuk do të thotë se flasim për vlera urbane. Ato mund të shpalleshin fillimisht universalisht njerëzore, dhe vetëm në fund, ose ndoshta edhe kurrë, veçanërisht urbane.

Arroganca rajonale, kulturore, popullore apo çdo arrogancë tjetër i lejon vetes gabimin herë të rastësishëm e herë të qëllimshëm të atribuimit të vlerave që mund të jenë të të gjithëve vetëm disave. Realisht, listës së vlerave që po mendojmë mund t’i shtohet edhe mungesa e arrogancës dhe kushedi se çfarë efektesh do të kishte kjo në integrimin europian të kësaj afërsie.

Duke folur pak më seriozisht, megjithatë, nëse diçka duhet ndryshuar ndonjëherë në lidhje me shprehjen “vlerat evuropiane”, ai është mbiemri posesiv. Ata nuk janë vetëm europiane: në një botë të lidhur më shumë se kurrë, ata kanë të drejtë të jenë vlera drejt të cilave çdo individ dhe çdo shoqëri përpiqet – qofshin ato që gjenden gjeografikisht në Europë (madje edhe në BE) dhe ata që kanë mbetur pa atë fat historik a gjeografik. Në këtë mënyrë do të ishte më pak e kërkuar në google dhe më e vështirë për të harruar se cilat vlera nuk janë vetëm europiane, dhe mbi të cilat është bashkuar Bashkimi Europian. Vështirë se dikush do ta kishte problem, dhe ju do ta dini saktësisht se çfarë nënkuptohet. Vlerat, periudha.

Për çdo rast, do t’i përsërisim edhe një herë. Nuk do t’ju shqetësojë, përkundrazi:

* * * * *

“Unioni bazohet në vlerat e respektimit të dinjitetit njerëzor, lirisë, demokracisë, barazisë, sundimit të ligjit dhe respektimit të të drejtave të njeriut, duke përfshirë të drejtat e anëtarëve të pakicave. Këto vlera janë të përbashkëta për shtetet anëtare, në një shoqëri ku mbizotëron pluralizmi, mosdiskriminimi, toleranca, drejtësia, solidariteti dhe barazia midis grave dhe burrave”.