Në çfarë mënyre, në përgjithësi, po i braktisim ne në këtë afërsi specializimet tona të mëparshme – për të prodhuar një fuqi punëtore që largohet, konflikte që nuk ndalen dhe ngecje ekonomike pas BE-së që vazhdon?

Voja Žanetić

Një histori, për të filluar.

Një miku im dikur udhëtoi me makinë nëpër disa nga shtetet e bashkuara të Amerikës. Në një moment, një erë mjaft e fortë dhe akoma më e pakëndshme filloi të mbushte pjesën e brendshme të makinës.

“Çfarë është kjo erë?” – pyeti miku im, paksa dyshues ndaj shokëve të tjerë, sepse dritaret ishin të mbyllura.

“Derrracat”, shpjegoi shkurt shoferi i makinës, padyshim që ishte mësuar me të. Ai drejtoi dorën nga një seri pothuajse e pafund objektesh uniforme, burimi i erës së pakëndshme.

“Oh, ka kaq shumë” – tha shoku im, duke parë derrat, pastaj në drejtim të shoferit, i cili me indiferentizëm ngriti supet, duke konfirmuar në heshtje se kishte vërtet shumë ndërtesa. “Dhe sa kohë do ta marrim frymë këtë?”

“Edhe 40 kilometra”, deklaroi shkurt shoferi, duke treguar ndërtesat me pika përgjatë rrugës, pa fund të dukshëm.

Dhe ky është ky specializim i zgjuar për të cilin do të flasim.

* * * * *

Bota moderne në të cilën jetojmë është e mbushur me shkurtesa të zbukuruara. Një prej tyre është “S3”, 3 fjalë në një vend tekstual – Smart Specialization Strategy (Strategjia e Specializimit të zgjuar). Kjo shkurtesë përdoret nga një shkurtesë tjetër – BE, e cila këtu specifikisht tregon 27 vende që nuk dinë saktësisht se çfarë të bëjnë me globalizimin e nxehtë ekonomik, sepse në të kaluarën ata kryesisht kanë qenë të prirur të prodhojnë sa më shumë që të jetë e mundur nga gjithçka që u nevojitet dhe të varen sa më pak nga të tjerët.

Por kjo detyrë e ndërtimit të vetë-mjaftueshmërisë nuk është më e mundur, sepse është bërë e pamundur të bësh gjithçka që do t’i duhej një territori. Është gjithashtu e padobishme, sepse gjithmonë ka dikush që bën diçka më të lirë ose më të mirë, ose të dyja. Askush nuk bën më gjithçka, dhe secili bën diçka të vetën: në masë, më të lirë dhe më cilësor se të tjerët. Kjo, ndër të tjera, ishte arsyeja pse industria socialiste në Ballkanin Perëndimor (BP, për miqtë) dështoi: gjithçka e bërë, le të themi, nga trashëgimtarët ekonomikë të Titos, mund të gjendej më lirë dhe shpesh më cilësore nga trashëgimtarët ekonomikë të Mao Ce Dunit.

Dhe kjo, në terma të thjeshtuar, do të ishte tema e kësaj rradhe: BE-ja dëshiron që secili prej vendeve të saj të gjejë S3-në e vet, dhe do të ishte mirë që BP të kishte vendin e saj në këtë. Në mënyrë shumë figurative, secili prej vendeve duhet të gjejë se me çfarë t’i mbushë 40 kilometrat e tij të rrugëve. Me ose pa erë të keqe.

* * * * *

Mijëra pyetje (1000Q) mund të bëhen në këtë pikë. Këtu janë disa: në çfarë rendi shkon specializimi i zgjuar, a specializohen së pari ata që janë më të fortë dhe më të fuqishëm dhe më të varfërit dhe më të dobëtit lihen të specializohen në diçka më pak fitimprurëse ose më pak të fuqishme zhvillimore. Apo, nëse na referohet këtu: a do të na mbetet ndonjë mundësi specializimi, kur të specializohen të gjithë nga BE-ja, pjesë e së cilës ne nuk jemi? A do të kenë përparësi vendet e BE-së në specializimin ndaj atyre që janë kandidatë për në BE, a do të ndalohen nga disa aktivitete të përcaktuara nga specializimi për shkak të konkurrencës së mundshme? Ose le të bëjmë një pyetje në emër të të gjithë neve që jetojmë dhe punojmë në kontinentin europian: a duam të specializohemi më mirë dhe më zgjuar se vendet e kontinenteve të tjera, ka ndonjë marrëveshje apo po luftojmë derisa specializimi dhe globalizimi të na dështojë? Por përpara se t’i përgjigjemi ndonjërës prej këtyre pyetjeve, sigurisht që mund të bëhet një pyetje shumë e rëndësishme:

Në çfarë mënyre, në përgjithësi, po i braktisim ne në këtë rajon specializimet tona të mëparshme – për të prodhuar një fuqi punëtore që largohet, konflikte që nuk ndalen dhe ngecje ekonomike pas BE-së që vazhdon? Sigurisht që ka më shumë nga këto specializime, por specialiteti i këtij editoriali ka qenë gjithmonë që ta mbajë shkurt dhe të thjeshtë. Përgjigjet do të gjenden në kolonat e tjera të këtij numri.

Shkruar posaçërisht për të. SPT, me pak fjalë.