Ka tre përgjigje të ndryshme: a) thuaj të vërtetën – që asnjëri nga gjyshërit e mi nuk ishte në luftë, ata u kujdesen për familjet e tyre, dhe u qëndruan larg problemeve, b) gënje, dhe thuaj që gjyshi im ka qenë Partizan, c) vendosni një kapelë tradicionale në kokën e tij, me një karficë kokarda, vëri mjekër, dhe dërgoje për tek Çetnikët.

As nuk e marr në konsideratë farë alternativën d) sepse është budallallëk, megjithëse mua më duket zbavitëse – ‘gjyshi im ishte gjerman’.

E shkruar nga: Zoran Kesic

‘Ku ishte gjyshi yt në vitin ‘41?’ Pyetja mu bë nga komshiu im nëntëdhjetë vjeçar, Miodrag. Ne e vizituam atë në oborr që fëmijët të mund të luanin me kafshët, dhe unë të gjuaja ca unaza në rrethin metalik të improvizuar mbi një shtyllë, të ndërtuar nga vetë plaku tre dekada më parë.

Kuptohet që ai është i lumtur që ne jemi aty. Fëmijët duke qeshur, unazat duke bërë punën e tyre, duke folur me ‘të rinjtë – ai ndjehej mirë.

Është një mëngjes i bukur në mal.

Ata sollën një karrige për të, që të mund të ulej, të shihte fëmijët duke luajtur, dhe të fliste për ndërtimin e digës, ku gjyshi im punonte para se të dilte në pension në ’41.

Një nga një.

Diga është një arritje e pabesueshme njerëzore.

Gjyshi Miodrag ishte pjesë e projektit të ndërtimit, mbi gjysëm shekulli më parë, dhe i mban mend makineritë. Ai e përshkruan me aq pasion dhe detaje, njëlloj si një fëmijë që flet për një robot nga filmi i tij i preferuar.

 

Ishte sikur ato makineri të mëdha, të fuqishme dhe të harruara prej kohësh të ishin në kopshtin e tij dhe ai po na i prezantonte, duke lavdëruar secilën.

Edhe makineritë e duan atë, kuptohet. Ato e dëgjojnë historinë e tij me mirësjellje, duke shtuar ngjarje, duke kujtuar ditët e lavdisë kur ata zbutën lumin së bashku dhe krijuan këtë liqen, i cili i ka dhënë ujë gjithë qytetit deri më sot.

Qytetit, po, por për fat të keq jo fshatrave rreth e rrotull; uji është ende i çmuar në fshatin e Miodragut edhe sot e kësaj dite.

‘Qeveria lokale nuk ka interes të sigurojë sistemin e ujësjellësit ‘, thotë ai.

‘Nuk ka shumë vota këtu, dhe është një investim i kushtueshëm. Ne ja kemi gjetur vetë anën këtu – ne kemi puse, përroin, i cili thahet ditë pas dite.’

Duke dëgjuar këto gjëra, makineritë u inatosën, i thanë lamtumirë shokut dhe kolegut të tyre të vjetër, dhe u nisën për në qytet – punë urgjente adminstrative në bashki, jam i sigurt.

 

‘Ku ishte gjyshi yt në vitin 41?’ – ai hapi një temë të re bisede.

Unë e pëlqeja Miodragun, nuk doja ta zhgënjeja. Truri im punoi shpejt, dhe brenda një sekonde më erdhën tre përgjigjje të mundshme:

  1. a) thuaj të vërtetën – asnjëri nga gjyshërit e mi nuk ishte në luftë, ata po kujdeseshin për familjet e tyre, dhe u qëndruan larg problemeve, b) gënje, dhe thuaj që gjyshi im ka qenë Partizan, c) vendosni një kapelë tradicionale në kokën e tij, me një karficë kokarda, vëri mjekër, dhe dërgoje për tek Çetnikët.

As nuk e marr në konsideratë farë alternativën  d) sepse është budallallëk, megjithëse mua më duket zbavitëse – ‘gjyshi im ishte gjerman’.

 

Mendova se do të ishte një e keqe më e vogël të zhgënjeja Miodrag me ‘ushtrinë e gabuar ’, sesa të pranoja shmangien si frikacak të luftës, kështu që rrezikova dhe vendosa të zgjedh gënjeshtrën b) ai ishte një Partizan.

 

‘Cila njësi?’, nuk do ta linte gënjeshtrën time të pafajshme të kalonte aq kollaj.

Për fat, u kujtova për botimin e fundit të ‘Vreme’. Kisha lexuar një intervistë, ekzaktësisht një ditë më parë, me heroin e fundit të gjallë të luftës në Serbi, ndaj me shpejtësi e vendosa gjyshin në njësinë e heroit, Sremski Partizanski Odred.

‘Ah, Vojvodina… ata e patën më të lehtë sesa në këtu në male’, tha Miodragu.

‘Po ashtu është’, improvizova unë, ‘është e gjitha fushë dhe mund të shohësh ku është armiku’, dhe u pendova menjëherë.

 

Për fat të mirë, i zoti i shtëpisë nuk i kushtoi rëndësi boshllëqeve në tregim dhe mungesës së logjikës së ‘kujtimeve të gjyshit tim partizan’, po më konsideroi si një partner legjitim për të biseduar për luftën, dhe më tregoi për kujtimet e tij.

 

Ai ishte 10 vjeç, dhe shumë i ri për të luftuar. Babai i tij ishte detyruar të bashkohej me çetnikët. Ai nuk donte por ishte i detyruar.

Njësia e çetnikëve, bashkë me babain e Miodragut që nuk donte të ishte me to, u nisën për të djegur disa shtëpi komunistësh në fshatin afër , ku gjyshi i tij bërtiti  ‘Unë nuk mund ata djeg këtë pasuri të madhe!’. Nuk kishte njerëz brenda, po ai e dinte sa shumë përpjekje duheshin për të ndërtuar dhe mbajtuar një shtëpi të mirë, tokën, bagëtitë … i vinte keq.  Ata e dogjën si tradhtar, bashkë me shtëpinë e kuqe, dhe vijuan me plotësimin e detyrave të tyre të tjera të zakonshme.

 

Jo shumë kohë më vonë, pikërisht atje, ku Miodragu ndërtoi digën vite më vonë me makineritë – Partizanët shkuan për t’u zënë pritë çetnikëve. Të dy partizanët u maskuan si burra me mjekër ’, me uniformë. Atyre u doli përpara një nënë me dy djem.

‘Po ku jeni nisur?’ e pyetën çetnikët e rremë.

‘Po ikim nga komunistët e këqij’, u përgjigj gruaja, dhe kështu çetnikët e rremë dhe komunistët e vërtetë i vranë djalin. Ajo çfarë i bërë asaj nuk është shkruar në librat e historisë.

As për babain e djegur të Miodragut dhe as për dy djemtë e vrarë. Por Miodragu i kujton.

 

Unë po ashtu nuk mund të gjeja asgjë në Google në lidhje me makineritë që u përdorën për të ndërtuar digën. Ka disa gjëra për digën, gjerësinë e saj, gjatësinë, vitin e ndërtimit, por asgjë për makineritë. Miodragu i mban mend ama.

Pasi të ikë ai, historia e tij intime e digës dhe e luftës vëllavrasëse në hapësirën fizike të rinisë, jetës dhe pleqërisë së tij do të zbehet gjithashtu. Një histori e tërë, e vendosur në disa kilometra katrorë pyll, mal dhe lumë. Nuk është e mjaftueshme për një libër, e mjaftueshme vetëm për një bisedë mëngjesi të bukur në male.

Nuk është shumë, por del nga zemra.

Ashtu si pensioni bujqësor i mikut tim – 11,000 dinarë (më pak se 100 euro).
‘A ka pension veterani lufte gjyshi yt’ – më pyeti mua.

E gënjej dhe them që po. Miodragu duket i kënaqur, duke tundur kokën me miratim.

‘Ato ishin pensione të mira, dhe me të drejtë.’