Минувам низ трите можни опции:

а) да ја кажам вистината – ни едниот ни другиот дедо не војуваа, си ги чуваа семејствата и успешно нечепнати ги минаа сите премрежја.

б) да лажам дека дедо бил во партизани

в) да му ставам на дедо шубара со кокарда, да му пуштам брада и да го пратам во четници

Опцијата г) веднаш ја исклучувам како премногу будалеста, иако мене лично ми е најсмешна: „дедо ми беше Германец“.

 

„Каде беше дедо ти четириеспрва“, ме прашува деведесетгодишниот сосед Миодраг во чиј двор дојдовме за децата да си поиграат малку со животните, а јас да шутнам понекоја на стариот импровизиран кош што самиот дедо го склепал на бандерата уште пред три децении.

Мило му е, гледам, што сме овде. Детската весела смеа, кошот кој повторно ја исполнува својата намена и можноста за разговор со „младите“ му годат на старецов.

Убаво е утрото на планина.

На дедото му извадија стол во дворот за да ја гледа детската игра и малку да позборува за изградбата на браната, за тоа каде бил дедо ми во четириеспрва и за пензија.

Одиме по ред.

Браната е нешто неверојатно што човекот го постигнал.

Дедо Миодраг пред половина век лично учествувал во изградбата на браната и се сеќава какви машини работеле тука. Ги опишува со страст и со око за детали кое можам да го замислам кај дете што одушевено зборува за роботот од омилениот филм.

Чиниш тие моќни, огромни машиништа, одамна повлечени од употреба, со дедовата приказна се материјализираат во неговиот двор, а тој ги претставува, ги фали и зборува сѐ најубаво за секоја, една по една.

А и машините го сакаат дедо, веднаш се гледа тоа. Благонаклонето ја слушаат неговата приказна, задоволно брмчат и се присетуваат на тие славни денови кога заедно ја зауздале реката и создале езеро кое, ете, и денеска го снабдува со вода целиот град.

Целиот град, но за жал не и околните села, вклучувајќи го и ова на дедо Миодраг, каде што водата и ден-денеска е вистинска скапоценост.

„На локалните власти не им е во интерес овде да спроведат водовод“, зборува дедото. „Малку гласачи, а скапа инвестиција. Се снаоѓаме, кој како може. Бунар, цистерна, спроведуваме од потокот што полека пресушува…“

Слушајќи го ова, машините се разлутија, се поздравија со стариот другар и се одвезоа долу кон градот, претпоставувам поради некоја итна работа кај општинската зграда.

„Каде беше дедо ти во четириеспрва“, отвора дедото нова тема.

Ми се допадна Миодраг, па не би сакал да го разочарам. Мозокот брзо ми работи и за секунда минувам низ трите можни опции.

а) да ја кажам вистината – ни едниот ни другиот дедо не војуваа, си ги чуваа семејствата и успешно нечепнати ги минаа сите премрежја.

б) да лажам дека дедо бил во партизани

в) да му ставам на дедо шубара со кокарда, да му пуштам брада и да го пратам во четници

Опцијата г) веднаш ја исклучувам како премногу будалеста, иако мене лично ми е најсмешна: „дедо ми беше Германец“.

Проценувам дека помало зло е да го разочарам Миодраг со „погрешната војска“ на мојот дедо отколку со кукавичко избегнување на војната, па затоа ризикувам и се одлучувам за лагата б) – дедо бил во партизани.

„Во која единица“, не дава Миодраг тукутака да помине мојата бенигна лага.

За среќа, се сетив дека во новиот број на „Време“, буквално ден претходно, читав интервју со последниот жив народен херој во Србија, па мојот дедо молневито го сместив во стварниот одред на тој вистински херој, Сремскиот партизански одред.

„Ах, Војводина… ним им беше полесно отколку нам овде во брдата“, вели Миодраг.

„Па да“, импровизирам, „сѐ е рамно, веднаш гледаш каде е непријателот“, и веднаш зажалувам за таа небулоза.

За среќа, мојот домаќин не обрна внимание на дупките и нелогичностите во „партизанските спомени на мојот дедо“, па уважувајќи ме како легитимен соговорник за приказни за војната, го раскажа и своето сеќавање.

Имал 10 години, премалку за борба. Татко му на сила го одвеле во четници. Не сакал, морал.

И тргнал така четничкиот одред сосе неволниот татко на Миодраг да запалат некои комунистички куќи тука во соседното село, кога таткото залелекал „луѓе, јас не можам да палам вакво богатство“. Немало луѓе внатре, туку му паднало жал на човекот како на домаќин, знае колку труд треба за да се изгради и да се одржи добра куќа, имот, стока… гревота.

Го запалиле како предавник сосе црвената куќа и продолжиле понатаму, со некои други дневни активности.

Недолго потоа, овде каде што дедо Миодраг години подоцна со машините подигал брана, партизаните тргнале да ги изненадат четниците. Двајцата први партизани се маскирале во „брадајлии“. Гуни, кокарди, сѐ по ред. Наишле на мајка со два сина.

„Каде сте тргнале?“, прашале лажните четници.

„Бегаме од злосторниците комунисти“, одговорила жената, па лажните четници, а вистински партизани ѝ ги убиле двата сина. Што ѝ правеле нејзе, историјата не памети.

Историјата, за волја на вистината, не го памети ни запалениот татко на Миодраг, а ни овие двајца убиени синови. Но, памети Миодраг.

Исто така, никаде на „гугл“ не можев да ги најдам ниту оние машини што ја граделе браната. Има нешто за самата брана, должина, ширина и година на изградба, но машиништата – јок.

Памети Миодраг.

Кога него веќе ќе го нема, ќе избледи и оваа негова интимна историја на браната и на братоубиствената војна на просторот на неговата младост, живот, и стари години – цела историја ја собрало во неколку квадратни километри шума, планина и река.

Премалку за книга, тамам за една приказна во ова прекрасно планинско утро. Не е многу, но е од срце.

Баш како и земјоделската пензија на мојот соговорник – 11.000 динари (помалку од 100 евра).

„А имаше ли дедо ти боречка пензија“, ме праша.

Лажам дека имал, а на Миодраг, гледам, му е мило. Кима со главата и одобрува.

„Добри беа тие пензии, а има и зошто.“