Во случајот на мали ХЕ, во однос на пазарната економија, невидливата рака на Адам Смит е јасно видлива. Не дејствува врз основа на понуда и побарувачка на пазарот, туку само како функција на несакана понуда.

Лавдош Феруни

Свесна за големите водни ресурси на земјата, комунистичката влада на Албанија ја поддржуваше политиката на производство на електрична енергија во каскадите на големи хидроцентрали на реките каде што би имало максимален економски бенефит, особено над реката Дрини. Многу малку мали хидроцентрали беа изградени од комунистичката држава, и тоа во некои села во оддалечените планински и погранични области, избегнувајќи го на овој начин економскиот бенефит што произлегува од производството на енергија, а заради обезбедување на самодоволност на електрична енергија за оддалечените планински заедници во земјата, особено во пограничните области.

Во случајот на мали ХЕ, во однос на пазарната економија, невидливата рака на Адам Смит е јасно видлива. Не дејствува врз основа на понуда и побарувачка на пазарот, туку само како функција на несакана понуда. Парадоксот е во тоа што Владата на Албанија се приклучи на несаканата понуда со воспоставување правни капацитети во корист на понудувачите, без студии, без консултации, на штета на државниот буџет, на штета на жителите на планинските области што живеат по должината на притоки на реките, на штета на екосистемите и биотата на овие долини. Понудувачите на мали ХЕ добиваат 30-годишна субвенција за произведената енергија. На понудувачите им е законски дозволено да ја исцедат реката и да ја стават во цевки. Наводно во законот е напишано дека ХЕЦ мора да дозволи проток на вода во рамките на она што се нарекува еколошки поток. Владата дефинираше со закон стара формула (наречена Q355), според која, во текот на целата година, просечниот дневен еколошки прилив е еднаков на просекот од 10 дена со најнискиот годишен прилив, формула што повеќе не се користи во другите земји, бидејќи овој проток го нарушува нормалното функционирање на екосистемот. Свесен за фактот дека во Албанија, како медитеранска земја, многу потоци кои снабдуваат реки пресушуваат во жешките летни денови, понудувачот може да изгради ХЕ и да добие 100% вода од изворот на вода во текот на целата година. За среќа, бројот на досега изградени и веќе функционални хидроцентрали во Албанија не надминува 3 цифри, иако одобрените концесии се епидемиски и достигнуваат до 700. Во огромно мнозинство од случаите, понудувачите работат со нула еколошко истекување, без оглед на фактот дека според која било Управа за енергетски информации, законот наложува да се почитува еколошкиот тек. Секако, нема надзор на лице место.

Во последните 10 години, албанската влада им даде огромно олеснување на концесионерите на ХЕ, кои можат да бидат од секаков вид, но мора да имаат „симпатии“ кон владејачката партија или кон доверлив човек на владејачката партија, како што всушност и имаат, со ретки исклучоци, промовирајќи ги големите успеси на владата во однос на политиките за ХЕ.

Во 2011 година, премиерот Сали Бериша ги охрабри понудувачите велејќи: „Албанија ќе стане мала енергетска суперсила во регионот“ и дека „Владата е подготвена да ја обезбеди правната рамка со повеќе стимулации за изградба на хидроцентрали“.

Во 2017 година, премиерот Еди Рама напиша во врска со дозволите дадени за изградба на 2 ХЕ во Националниот парк Валбона: „Едноставно, нема да биде девицата од порано, но … ќе остане прекрасна самовила со две неразбирливи ознаки на нејзината тело “.

Промовирана на овој начин, епидемијата на ХЕЦ избувна во 3 силни бранови во годините на парламентарни избори.

 

 

Невидливата рака на Адам Смит стана видлива во случајот на малите ХЕ во Албанија. На почетокот на 2019 година Владата соопшти дека плаќа 30 милиони евра годишно како субвенција за малите ХЕ и дека субвенцијата треба да се запре. Неколку месеци подоцна, се чини дека премиерот Еди Рама ја смени ситуацијата кога ги опиша малите ХЕЦ како „пијавици … кои цицаат крв во телото на земјата…“. Во 2020 година, не беа одобрени градежни дозволи за мали хидроцентрали.

Ќе има ли четврти бран на епидемијата на ХЕЦ?

 

Лавдош Феруни е активист и експерт за животна средина во Албанија. Тој раководи со организација од областа на земјоделството.