Kursimet, si dhe depozitat e tjera në banka nuk kanë qenë kurrë më të zakonshme. Në shikim të parë ky është një tregues i mirë, por e vërteta është ndryshe.

 Siniša Vukelic

Frika, pasiguria dhe mosbesimi i qytetarëve financojnë mbijetesën e klimës politike në Bosnje dhe Hercegovinë, që është shkaku kryesor i të gjitha problemeve ekonomike, sociale, shëndetësore dhe arsimore në vend.

Duket paradoksale, por është e vërtetë. Sa më e madhe të jetë sasia e frikës e prodhuar nga elitat politike, aq më shumë qytetarët, në mënyrë të pavetëdijshme, zgjasin jetëgjatësinë e tyre politike.

Kursimet, si dhe depozitat e tjera në banka nuk kanë qenë kurrë më të zakonshme. Në shikim të parë ky është një tregues i mirë, por e vërteta është ndryshe. Kjo do të thotë që qytetarët në Bosnjë dhe Hercegovinë po shpenzojnë gjithnjë e më pak. Të paaftë për të parashikuar se çfarë do të ndodhë në vitet e ardhshme, ata heqin dorë nga investimet e mëdha, nuk blejnë apartamente apo makina … Ata mbajnë ‘fondet e tyre për një ditë me shi’ në banka.

Bankat po përballen për herë të parë me një problem të veçantë – fonde të tepërta. Dhe çfarë bëjnë ata? Me këto para ata blejnë bujarisht bono, bono thesari të qeverive të njësive, qyteteve, bashkive, ndërmarrjeve publike dhe fondeve. Me para të lira nga qytetarët, ata financojnë projekte të dështuara paraprakisht përmes huave, mbështesin shpenzimet e pakontrolluara nga administrata publike – duke dërguar një mesazh për publikun se gjithçka është në rregull dhe se gjithçka po funksionon.

Për shembull, një nga blerësit më të mëdhenj të obligacioneve qeveritare në Bursën e Banja Luka janë fondet, kompanitë e sigurimeve dhe bankat me seli në Federatën e Bosnje dhe Hercegovinës, qytetarët e të cilëve në përgjithësi nuk pajtohen me pikëpamjet e autoriteteve të Republikës Serbe.

Bankat, fondet e investimeve dhe investitorët e tjerë, natyrisht, nuk duhet të jenë udhëheqës të politikave, por të fitojnë në përputhje me rregulloret ligjore.

Por pyetja është nëse ata duhet të bëjnë më shumë presion mbi qeverinë për të përmirësuar situatën në vend për hir të mbijetesës së tyre afatgjatë? Nuk ka gjasa! Institucionet qeveritare mbajnë miliarda në llogaritë e tyre, të cilat mund të shkojnë lehtësisht në një bankë tjetër, dhe rregullatorët nën kontrollin politik me shumë shkathtësi ‘shtrijnë’ rregullat dhe mund t’ua bëjnë jetën të mjerueshme.

Bankat e kanë më të lehtë të vendosin të japin hua për shtetin sesa për qytetarët. Sipas të dhënave të Bankës Qendrore të Bosnje dhe Hercegovinës, në fund të gushtit 2021, nga 20.8 miliardë marka kredi, më pak se gjysma (10.3 miliardë) iu dhanë popullsisë. Por struktura e një përqindjeje kaq të vogël të huazuar për popullsinë është gjithashtu shqetësuese. Deri në 7.6 miliardë marka janë kredi konsumatore, jo-funksionale, dhe vetëm 860 milionë marka janë marrë nga qytetarët për blerjen e apartamenteve dhe shtëpive, dhe vetëm 8.2 milionë marka të papërfillshme për blerjen e makinave.

Tani le të shohim anën tjetër të medaljes, depozitat, të cilat përfshijnë kursimet, pagat dhe të gjitha paratë e tjera që u përkasin qytetarëve, kompanive dhe shtetit, që janë në llogaritë e bankave në Bosnje dhe Hercegovinës.

Ato arrijnë në rreth 27.13 miliardë marka. Këtu, qytetarët janë përsëri në disavantazh. Depozitat e qytetarëve janë 14.4 miliardë marka, nga të cilat qytetarët kanë rreth pesë miliardë në llogaritë e tyre.

Njerëzit në këtë vend kanë frikë, dhe ata nuk e dinë “çfarë mund të ndodhë nesër”, dhe kjo demonstrohet nga fakti se deri në 3.8 miliardë marka janë mbajtur si depozita pa afat, edhe pse normat mesatare të interesit për to janë katastrofike të ulta, rreth 0.042 për qind.

Ata depozituan vetëm një të tretën ose vetëm 5.1 miliardë marka në formën e huave afatgjata.

Kjo situatë është e paqëndrueshme për qytetarët, bankat dhe ekonominë në planin afatgjatë, por është fitimprurëse për politikanët që e shkaktuan atë dhe e mirëmbajnë atë. Mjafton që ata të marrin një ose dy mandate, mjaft për një jetë.

 

Siniša Vukelic, pronare dhe kryeredaktore e dy ueb portaleve të specializuara në ekonomi (capital.ba) dhe energji (energetikars.com)