Raporti i Komisionit Europian mbi vlerësimin e kuadrit të Strategjisë Kombëtare për Integrimin e Romëve deri në vitin 2020, vërteton se “qëllimi për t’i dhënë fund përjashtimit të Romëve nuk është arritur”.

Mr.sci. Saliha Djuderija

Kur i thua dikujt ‘cigan’ në gjuhën e përditshme, në të vërtetë nënkupton ‘dikë që jeton duke u mbuluar me kuti kartoni, i cili lyp, vjedh … ‘Neni 1 i Konventës Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut dhe Lirive Themelore përcakton termin ‘diskriminim racor’ si; çdo dallim, përjashtim, kufizim ose zgjedhje bazuar në racë, ngjyrë, origjinë kombëtare ose etnike, qëllimi ose rezultati i të cilit është mos lejimi i njohjes, gëzimit ose ushtrimit në mënyrë të barabartë i të drejtave të njeriut dhe lirive themelore në jetën politike, ekonomike, shoqërore, kulturore ose ndonjë fushë tjetër të jetës publike.

Mënyra se si trajtohen romët si pakica më e madhe në Bosnjë Hercegovinë shoqërohet me një sërë stereotipesh dhe nocionesh të shtrembëruara, që shpesh në të vërtetë përfaqësojnë një formë specifike racizmi ndaj tyre.

 Vitet e fundit, janë shfaqur terma të ndryshëm për të përshkruar racizmin ndaj Romëve: anti-ciganizëm dhe termi ekuivalent – racizëm anti-rom. Ne përdorim fjalën rom, që ka kuptimin ‘burrë’, si një term që përfshin grupe të ndryshme që kanë lidhje me romët (udhëtarët romë, Sinti, Arli, Gurbeti, Boyash / Minatorë, Ashkalinjë, Egjiptianë… që përfaqësojnë kultura, stile jete dhe profesione të ndryshme.

Anti-ciganizmi është një lloj specifik racizmi, një ideologji e bazuar në epërsinë racore, një formë dehumanizimi dhe racizmi institucional i nxitur nga diskriminimi historik, i cili shprehet, ndër të tjera, përmes dhunës, gjuhës së urrejtjes, shfrytëzimit, stigmatizimit dhe formave më të dukshme të diskriminimit.

Në Evropë jetojnë rreth 12 milion burra dhe gra rome dhe, sipas Ministrisë së të Drejtave të Njeriut dhe Refugjatëve, në vendin tonë janë rreth 40,000 romë.

Gjatë dekadës së fundit është bërë shumë për të ulur shkallën e përjashtimit social të romëve në Evropë dhe në Bosnjë Hercegovinë, megjithatë racizmi strukturor dhe institucional mbeten shkaqet themelore të përjashtimit të tyre.

Raporti i Komisionit Europian mbi vlerësimin e kuadrit të Strategjisë Kombëtare për Integrimin e Romëve deri në vitin 2020 vërteton se “qëllimi për t’i dhënë fund përjashtimit të Romëve nuk është arritur”.

Popujt romë, pavarësisht se janë pakica më e madhe në Bosnjë Hercegovinë, janë pakica më e prekshme për sa u përket të gjithë parametrave ekonomikë dhe socialë të përfshirjes sociale, siç thuhet në raportet e Ministrisë së të Drejtave të Njeriut dhe Refugjatëve të Bosnjë Hercegovinë.

Pozicioni i përgjithshëm i romëve në Bosnjë Hercegovinë vlerësohet si më i vështirë se ai pakicave të tjera, kryesisht për shkak të nivelit të lartë të papunësisë, niveleve të ulëta të regjistrimit në shkollë të fëmijëve romë dhe niveleve të ulëta të arsimit të të rriturve, strehimit dhe infrastrukturës së dobët dhe mbulimit të pamjaftueshëm me shërbime shëndetësore dhe sociale.   Prandaj, është e qartë se, diku më shumë e diku më pak, romët janë të margjinalizuar: nga ana ekonomike, hapësinore, kulturore dhe politike,

Rezoluta e Parlamentit Europian (2020 / C449 / 01) nënvizon rëndësinë e forcimit të luftës kundër anti-ciganizmit, shfaqjen e tij sipas Rezolutës (2019/2509 (RSP), në mënyrë që të inkurajohen të gjitha vendet europiane të luftojnë kundër krimit të urrejtjes, gjuhës së urrejtjes në internet dhe në jetën e përditshme, duke vazhduar të theksohet se ka ende arsye për kujdes dhe përgjegjësi të mirëfilltë në të gjitha vendet e Evropës, që me sa duket nuk i kemi.

Autoritetet e Bosnjë Hercegovinës gjithashtu duhet të kenë një qasje gjithëpërfshirëse duke u fokusuar më shumë kundër racizmit ndaj romëve, krahas katër qëllimeve për përfshirjen e romëve (arsimimin, strehimin, punësimin dhe shëndetësinë); megjithatë, këto duhet të fillojnë të përfshijnë mos-diskriminimin, përfshirjen në një shoqëri digjitale të qëndrueshme për mjedisin dhe krijimin e mundësive për përfaqësim të barabartë të burrave dhe grave rome në të gjitha sferat e jetës.

Le të flasim për racizmin.

 

Mr.sci. Saliha Djuderija, avokat, Mjeshtër i Kriminologjisë dhe Sigurisë në Universitetin e Sarajevës, zëvendës Ministër i të Drejtave të Njeriut në Bosnjë Hercegovinë; ka marrë çmimin e Lidershipit për të Drejtat e Njeriut nga Fondi King Hussein në vitin 2006.