Kalimi nga historia kombëtare ose lokale në atë universale, si sintezë e të gjitha ngjarjeve dhe periudhave njerëzore në Ballkan dhe më gjerë, duhet të jetë një nga prioritetet strategjike të historiografive ballkanike.

Rubin Zemon

Procesi i krijimit të kombeve në Europë, si dukuri shoqërore dhe politike, është i paimagjinueshëm pa zhvillimin e shkencave filozofike, dhe të ashtuquajturës shkencë të antikitetit (Altertumswissenschaft). Është për t’u habitur që disa nga udhëheqësit kryesorë në fushën e gjuhësisë dhe historisë, si Humboldt, Niebuhr e të tjerë, luajtën një rol aktiv si në shkencë ashtu edhe si politikanë të rëndësishëm në skenën kombëtare. Në qendër të shkencës së antikitetit ishte përfaqësimi i grekëve, artistëve dhe filozofëve hyjnorë. Grekët duhej, si përfaqësimi i idealizuar i vetë gjermanëve, të integroheshin me tokën e tyre amtare dhe të ishin të pastër. Kështu, i ashtuquajturi model i lashtë i studimit të historiografisë, me pasoja të nënkuptuara të përzierjes së racave dhe gjuhëve, ishte gjithnjë e më pak në gjendje të mbijetonte, ndaj u zëvendësua nga i ashtuquajturi model Arian, siç e quan Martin Bernal në librin e tij epokal “Athina e zezë”. Me shpërthimin e Luftës së Pavarësisë Greke në 1820, Europa Perëndimore u përmbyt nga romantizmi dhe filhelenizmi kombëtar.

Sociologu i famshëm britanik Anthony Giddens në librin e tij të shkurtër por me ndikim ‘Runaway World’ thotë se jetojmë në kohën e globalizimit; dukuritë dhe proceset në botë lëvizin dhe ndryshojnë aq shpejt saqë kontrolli i jetës sonë na ikën – pra – jetojmë në një botë që na ikën. Epoka jonë është zhvilluar nën ndikimin e shkencës, teknologjisë dhe mendimit racional, i cili filloi në Europë në shekujt 17 dhe 18. Filozofët e iluminizmit vepruan sipas një udhëzimi të thjeshtë, por të fuqishëm: “Sa më shumë të mund ta kuptojmë në mënyrë racionale botën dhe veten tonë, aq më shumë mund ta formësojmë historinë për qëllimet tona”.

Në një kontekst të tillë, historiografia dhe historia e çliruar nga i ashtuquajturi model arian, me një qasje ndaj zhvillimit të një shoqërie multikulturore dhe tolerancës dhe komunikimit ndërkulturor, duhet të kenë një rol shumë të rëndësishëm në vendosjen dhe zhvillimin e ‘paqes së përjetshme’ në Ballkan. Natyrisht, konsolidimi i narrativës dhe terminologjisë historike, i përkthyer në një ‘model politikisht korrekt konsensual’ për të gjitha grupet dhe identitetet në Ballkan, është një nga misionet më të rëndësishme të të gjitha shteteve ballkanike, por edhe më gjerësisht, në vendet fqinje dhe në Europë. Kalimi nga historia kombëtare apo lokale në atë universale, si sintezë e të gjitha ngjarjeve dhe periudhave njerëzore në Ballkan e më gjerë, duhet të jetë një nga prioritetet strategjike të historiografive ballkanike. Harmonizimi i narrativës dhe terminologjisë politikisht korrekte historike ndaj pakicave kombëtare dhe të tjera dhe kategorive të cenueshme në çdo shoqëri politike në Ballkan është një nga shtyllat drejt arritjes së qëllimit të historisë universale. Në të njëjtën kohë, qytetarëve duhet t’u mundësohen debate të hapura demokratike për dallimet kulturore në shoqëri, për njohjen e diversitetit të shoqërisë dhe identiteteve të ndryshme dhe ata duhet të qartësojnë se cilat tradita dhe kujtime kolektive duan të ruajnë, cilat duan të ndahen, çfarë raporti duan të kenë ndaj historisë së tyre, mes tyre, ndaj shoqërisë së larmishme dhe si të vazhdojnë.

Forcat subjektive të ndërgjegjshme të popujve ballkanikë përballen me një sfidë tjetër: të mendojnë, me qetësi dhe në frymën e tolerancës dhe paqes, nëse duhet t’i japin përparësi kombit si një bashkësi e imagjinuar dhe nacionalizmit, i cili në Ballkan shndërrohet lehtësisht në shovinizëm kombëtar, apo përqasja humaniste dhe dashuria për krahinën e dikujt, lidhja me tokën në të cilën njeriu lind, rritet, zhvillohet, vdes dhe varroset, një rajon i pranuar me diversitet real, pa mite homogjeniteti dhe superioriteti etnik apo kombëtar, ose me iluzionet ‘e popullit të zgjedhur’ ose ‘super njeriu’. Është një supozim dhe sfidë e rëndësishme për të gjitha historiografitë ballkanike, historianët, punonjësit akademikë dhe politikanët.

 

Rubin Zemon, Drejtor i Qendrës për Kërkime të Avancuara