Njoftimi i riaktivizimit të “Procesit të Berlinit” do të thotë një rikthim në iniciativat që afrojnë dhe bashkojnë të gjitha vendet e rajonit duke u fokusuar në standardet ende të rëndësishme të BE-së dhe politikat gjithnjë e më të rëndësishme të BE-së, një qasje më domethënëse dhe dinamike për të plotësuar anëtarësimin e vendeve të rajonit në BE.

Nedzma Džananović

Për shumicën e vendeve, gjeografia do të thotë fat. Ndonëse nuk mund t’i ndryshoni fqinjët tuaj, mund të përpiqeni të (ri)përcaktoni marrëdhëniet tuaja përmes mekanizmave të diplomacisë rajonale duke njohur bashkëvarësinë tuaj, duke krijuar rrjetin tuaj të ngushtë mbështetës në botën e globalizuar, duke përmirësuar bashkëpunimin ekonomik dhe sigurinë e mjedisit, shpeshherë duke parë modelet ekzistuese të suksesshme të bashkëpunimit rajonal dhe përpjekjet e tij këtu në terren.

Kur funksionon mirë, bashkëpunimi rajonal mund të ndryshojë marrëdhëniet midis fqinjëve, të ndihmojë në bashkimin e burimeve, të hapë forma të reja bashkëpunimi, madje të ndihmojë në zgjidhjen e konflikteve. Teoria dhe praktika e diplomacisë rajonale tregojnë se rezultate pozitive mund të arrihen kur plotësohen disa nga elementët kryesorë të mëposhtëm: një vizion i qartë i përfitimeve të bashkëpunimit, njohja e mekanizmave dhe fushave prioritare të bashkëpunimit, mungesa e përçarjeve dhe ndarjeve, dhe gatishmëria e politikanëve për të gëlltitur egon e tyre dhe për të punuar në bashkëpunim. Krahas sa më sipër, një ekuilibër midis synimeve afatshkurtra dhe afatgjata, mobilizimi i suksesshëm i aktorëve vendas dhe qytetarëve, vlerësimi i përvojave të ndryshme, një temë e përbashkët, ndërtimi i lidhjeve të forta institucionale dhe mbështetja e aktorëve joqeveritarë janë gjithashtu të rëndësishme.

Nga ana tjetër ka faktorë kufizues që duhet të merren parasysh dhe të adresohen para se të kthehen në pengesë për bashkëpunimin rajonal. Këto mund të jenë qëllime dhe plane tepër ambicioze, mungesa e një perspektive afatgjatë që mund të kundërshtojë interesat e menjëhershme kombëtare, mungesa e mekanizmave për zgjidhjen e çështjeve dypalëshe, pamundësia e aplikimit të “koncepteve të huazuara”, zgjerimi i anëtarësimit që kërcënon stabilitetin ose ngadalëson poshtë zhvillimit të organizatës, ose një detyrim i të ashtuquajturit proces nga lart-poshtë i menaxhuar nga drejtuesit. Faktori i fundit por jo më pak i rëndësishëm është mundësia e dominimit nga një prej partnerëve rajonalë që përpiqet ose ia del të kontrollojë rendin rajonal.

Të gjithë faktorët e lartpërmendur janë, në përmasa të ndryshme, të njohur në përvojat e kaluara të vendeve të Ballkanit Perëndimor kur bëhet fjalë për bashkëpunimin rajonal, duke filluar me Paktin e Stabilitetit (në 1999) dhe duke përfunduar me nismën më të fundit rajonale të quajtur “Ballkani i Hapur” (2021).

Një vlerësim serioz i faktorëve të mësipërm duket më i rëndësishëm se kurrë. Më shumë se 30 organizata dhe iniciativa rajonale në BP kanë kontribuar në normalizimin e marrëdhënieve pas konfliktit, vendosjen e bashkëpunimit ekonomik dhe kontaktet e rregullta në ngjarjet që bashkojnë liderët rajonalë.

Nga ana e saj, BE-ja ka mbështetur politikisht dhe financiarisht iniciativa që lidhin interesat dhe politikat në rajon, bashkëpunimi rajonal përcaktohet në marrëveshjet e stabilizim-asociimit të nënshkruara nga shtetet e rajonit dhe BE-ja, e cila ndihmon në monitorimin e zhvillimit dhe progresit.

Ndonëse shpesh neglizhohen, qëndrimet e qytetarëve janë gjithashtu një kapital politik shumë i vlefshëm dhe sinjal për politikanët. Sipas Barometrit Ballkanik të publikuar nga Këshilli Rajonal për Bashkëpunim, 76% e të anketuarve në vendet e rajonit mbështesin bashkëpunimin rajonal.

Megjithatë, ndasitë e thella politike në rajon mbeten, çështjet e hapura dypalëshe janë të pazgjidhura dhe ato paraqesin terren pjellor për përshkallëzimin e tensioneve, veçanërisht në ciklet parazgjedhore. Së fundi, është kontroversi “Ballkani i Hapur”, iniciativa e parë rajonale që ndau rajonin dhe gjithashtu ngriti temperaturat politike në Bosnje-Hercegovinë dhe Mal të Zi, dhe izoloi Kosovën.

Njoftimi i riaktivizimit të “Procesit të Berlinit” do të thotë një rikthim në iniciativat që afrojnë dhe bashkojnë të gjitha vendet e rajonit duke u fokusuar në standardet ende të rëndësishme të BE-së dhe politikat gjithnjë e më të rëndësishme të BE-së, një qasje më domethënëse dhe dinamike për të plotësuar anëtarësimi i vendeve të rajonit në BE, duke përfaqësuar në përgjithësi një investim në një të ardhme të përbashkët të BE-së dhe BP-së.

Kur bëhet fjalë për nevojat dhe përmbajtjet aktuale, momenti dikton – pavarësisht nga formati apo edhe emri – lëvizje konkrete nga vendet e rajonit në fushën e energjisë dhe transformimit dixhital, ndryshimeve klimatike dhe përballjes me pasojat ekonomike dhe të tjera të Pushtimit rus të Ukrainës. Aspektet politike të procesit gjithashtu duhet të mbeten të qarta – një përafrim i padyshimtë i politikës së jashtme me BE-në dhe ndërtimi i besimit të ndërsjellë përmes zgjidhjes së çështjeve të hapura dypalëshe.

 

Nedžma Džananović, ekspert kryesor i B&H në fushën e diplomacisë dhe politikave integruese, profesor dhe studiues në Universitetin e Shkencave Politike në Sarajevë