Kohët e ardhshme dëshmojnë se shoqëritë post-jugosllave po humbasin gradualisht karakteristikat e pas konfliktit dhe po bëhet më e qartë se këto janë shoqëri para konfliktit ose të paktën para-totalitare.

Mirza Buljubasic

Po i afrohemi dekadës së tretë që nga përfundimi i një prej faqeve të shumta të përgjakshme në historinë e hapësirës post-jugosllave. Duke parë atë hapësirë ​​përmes pasqyrës së pamjes së pasme, nuk është plotësisht e qartë se cilat ishin pengesat që e bënë të pamundur përballjen me viktimizimet kolektive të së kaluarës dhe pse është kështu?

Lumenjtë e iluzionit rrodhën me besimin se demokratizimi, individualizmi dhe reformimi i nacionalizmit (etno) klerik do të krijonin një shtrirje të pranueshme për t’u marrë me të kaluarën.

Deri më tani, katarsisi, nëse është aspak i besueshëm, së bashku me mbrojtjen e individëve, nuk ka pasur një ndikim të veçantë në ballafaqimin e të gjithë, ose të paktën pjesëve të rëndësishme, të shoqërive post-jugosllave me të kaluarën.

Përvoja e deritanishme tregon se përpjekjet për demokratizim mund të garantojnë të paktën mungesën e thjeshtë të dhunës politike, por jo paqen e qëndrueshme.

Megjithatë, nga vendi ku jemi tani, vlerësimi i proceseve të ballafaqimit me të kaluarën është më pak i rëndësishëm; madje mund të jetë tepër vonë për të marrë në konsideratë (dështimet) e aktiviteteve të mëparshme në këtë kuptim.

Kohët e ardhshme dëshmojnë se shoqëritë post-jugosllave po humbasin gradualisht karakteristikat e pas konfliktit dhe po bëhet më e qartë se këto janë shoqëri para konfliktit ose të paktën para-totalitare.

Gjendja aktuale tregon se në rrënojat e Jugosllavisë – luftërat, krimet brutale, duke përfshirë gjenocidin dhe agresionin – jeta e përditshme është pushtuar nga normat dhe vlerat e (etno)nacionalizmit klerik.

Jeta e përditshme është e mbushur me diskurs dhe praktika toksike politike, dhe struktura shoqërore të krijuara në të kaluarën. E përditshmja mund të përmblidhet në një mënyrë kunderiane si lehtësia e padurueshme e qenies.

Duke marrë parasysh se aktivitetet e mëparshme që synonin përballjen me të kaluarën nuk mund t’i përgjigjeshin efektivisht vazhdimësisë së luftës me mjete të tjera në arenat politike, ku gjendja aktuale e paqes kuptohet thjesht si mungesë e dhunës, atëherë nevojitet një kthesë kopernikane.

Format konvencionale të ballafaqimit me të kaluarën duhet të zhvillohen. Disa shkencëtarë, studiues dhe organizata të shoqërisë civile, duke përfshirë gazetarë, po japin alarmin për kërcënimet e injoruara shpesh dhe nevojën për t’u përfshirë në një luftë kundër ekstremizmit të djathtë si një shtet i normalizuar. Prandaj, është e nevojshme që veprimtaria e ballafaqimit me të kaluarën të shndërrohet në një masë të arsyeshme, në veprimtarinë e kundërshtarit (ekstrem) të ekstremizmit të djathtë (jo) të dhunshëm.

Nëse dikush dëshiron të jetojë demokracinë liberale në maksimum, është e nevojshme të përballet me të kaluarën në kontekstin e sfidave bashkëkohore të sigurisë, politike dhe sociale.

Për të arritur këtë, ithtarët e demokracisë liberale nuk duhet të heqin dorë nga përpjekjet për të arritur përgjegjësinë për dhunën politike dhe për të ruajtur kujtesën e viktimizimit kolektive të së kaluarës, duke përfshirë kundërshtimin e revizionizmit historik.

Dështimet në ballafaqimin me të kaluarën nuk duhet të jenë një arsye për të minimizuar përgjigjet pak a shumë të suksesshme ndaj krimeve dhe viktimizimit të së kaluarës, veçanërisht për të mos përjashtuar plotësisht paradigmën e ballafaqimit me të kaluarën. Përkundrazi, duhet të kuptojmë se në të tashmen ka aspekte të evoluara të së shkuarës, të cilat mund të ndikojnë në ndërtimin e së ardhmes dhe kjo do të kërkonte një ripërgjigje të shoqërisë në tërësi.

Si fillim, është e nevojshme të drejtohen organizatat e shoqërisë civile nga aktivitetet e zakonshme që kanë të bëjnë me të kaluarën drejt aktiviteteve të parandalimit dhe kundërshtimit të ekstremizmit të djathtë, dhe mobilizimit të njerëzve nga komunitetet për të inicuar një sërë ndryshimesh të vogla mjaft të rëndësishme për të shkaktuar një ndryshim më të madh e më të rëndësishëm. Nëse vazhdojmë të injorojmë ose të jemi disfatist ndaj frymës malinje të së kaluarës që ndjek të tashmen, proceset e demokracisë liberale në shoqëritë e brishta post-jugosllave mund të vihen në pikëpyetje. Pas kësaj, me rritjen e mbështetjes për ekstremizmin e djathtë në shoqëritë post-jugosllave, përparimi i bërë në aktivitetet e mëparshme dhe ballafaqimi konvencional me të kaluarën mund të bëhet një ideal i paarritshëm, nëse nuk është bërë tashmë i tillë.

 

Mirza Buljubasic, asistent në Shkollën për Kriminologji dhe Studime të Sigurisë në Universitetin e Sarajevës