A do të tregojë praktika europiane e “katër lirive” fuqi progresive në rajon? Dhimbjet në rritje a do t’i bëjnë edhe ata mosbesues të “kërcejnë me bandën”?

Prof.Dr.Milos Solaja

Janë të pakta rajonet në botë ku vendet e kuptojnë njëri-tjetrin aq mirë dhe megjithatë qëndrojnë larg njëri-tjetrit, siç është rasti me Ballkanin. Meqenëse dallimet etnike, fetare, politike dhe të tjera kanë ndarë popujt dhe shtetet e tyre, dhe ashtu siç ka ndodhur për qindra vjet, fjalët poshtëruese “ballkanizëm, ballkanizim” kanë hyrë në terminologjinë globale të shkencave politike, të cilat të gjitha nënkuptojnë një tipar nënçmues rajonal.

Aq sa gjeografia i ka dhënë Ballkanit mundësi të mëdha për të përcaktuar veten dhe për t’u identifikuar rajonalisht, historia dhe forcat politike globale kanë bërë një shaka të madhe dhe e kanë lënë rajonin të ndarë në të gjitha aspektet, duke mos krijuar kurrë një qendër natyrore ku të rrotullohen dhe të përcaktohen politikat rajonale. I vetmi identitet që ka ndërtuar Ballkani, i cili përcakton perspektivën e botës për të, mbetet poshtërues – Ballkani është një hapësirë ​​ndarjesh të pakapërcyeshme, primitive, të prapambetura, konfliktuale, të paqëndrueshme, të pasigurta…

Edhe pse kombet dhe shtetet ballkanike kanë kërkuar të gjejnë lidhje dhe të arrijnë bashkëpunim rajonal që nga kohërat e lashta e deri më sot, kjo nuk ishte e suksesshme deri në fund të Luftës së Ftohtë. Në muzgun e ekuilibrit bipolar, nevojitej një strategji daljeje ndërkombëtare për të gjitha vendet e bllokuara në nofullat e burokracisë së mandarinit të kuq të socializmit, bazuar në idetë që vinin nga Perëndimi, që shënoi valën e parë të nismave rajonale (Balkans 1.0).

Faza e dytë filloi pas luftërave ballkanike, të nisura dhe të shënuara me zhdukjen e Jugosllavisë federale. Shumica e ideve dhe nismave që shënuan valën e dytë (Balkan 2.0) bazoheshin në nevojën e shteteve dhe popujve ballkanikë për të ndërtuar hapësirat e tyre të lirisë, demokracisë dhe tregtisë së lirë. Rezultati i dobët e shtyu Bashkimin Europian të nisë procesin e “Europës së Makro-Rajoneve” në projeksionet e tij të bashkëpunimit midis anëtarëve të tij dhe me “shtetet anëtare aspirante”, duke u përpjekur t’i përfshijë më shumë në integrimet që ata vetë po ndërtojnë. Megjithëse kapitulli i Ballkanit 3.0 nuk është mbyllur ende, rezultate të forta nuk mund të gjenden. “Kokëfortësia” tradicionale ballkanike për t’i rezistuar çdo lloj bashkëpunimi si dhe mjedisi global e kanë lënë procesin të papërfunduar.

Pothuajse të gjitha iniciativat dhe rreth pesëdhjetë projekte rajonale u “importuan” në rajon. Pritej që ato të shiheshin si ide që do të nxisnin ndryshimin. Fillimi i bashkëpunimit të vërtetë ishte inkorporimi i ideve fillestare dhe kornizave institucionale në atë që njerëzit në Ballkan duan realisht, dhe për ta bërë jetën rajonale qëllimin e përbashkët të shteteve në Gadishullin Ballkanik, një rrugë të shkurtër në rrugën globale. Praktika e integrimit dhe dëshira për të “kapur” botën do të kapërcenin politikat dominuese të ndarjes dhe kundërshtimit. Megjithatë, rezistenca ndaj të resë, ndaj rendit, ndaj mirëkuptimit dhe tejkalimit të ndarjeve ishte më e fortë. Mungesa e ideve të elitave politike, të kapur nga zhdukja e “autoriteteve të larta shtetërore”, të inkurajuara dhe të habitura nga pozicionet e tyre drejtuese, u solli atyre përfitime personale dhe prapambetje në shoqëri. Ballkani ka qenë i ndarë në shtete, por i bashkuar në rrjetet rajonale të krimit – bashkëpunimi rajonal dhe kujtimi i Jugosllavisë nuk dëshirohej, por megjithatë u zhvilluan rrjetet rajonale të krimit. Kriminelët u përfshinë në iniciativën e tyre pa samite të mëdha, institucione të burokratizuara dhe kabina përkthimi – atyre u mjaftoi interesi.

A është krijuar “Ballkani i Hapur” si një mohim i praktikës së keqe të mëparshme, më vete, i konceptuar dhe i qëllimshëm? A do të tregojë praktika europiane  e “katër lirive” fuqi progresive në rajon? Dhimbjet në rritje a do t’i bëjnë edhe ata mosbesues të “kërcejnë me bandën”?

Ballkani ka një shans unik për të treguar se është e mundur.

 

Prof. Dr. Miloš Šolaja, profesor në Fakultetin e Shkencave Politike në Banja Luka