Shumica e anëtarëve të këtyre popujve duket se së fundmi janë bërë të vetëdijshëm për faktin se një komb i tërë nuk mund të identifikohet nga sundimi i një njeriu të vetëm, një parti e vetme.

Milan Sitarski

BeH dhe rrethina e saj kanë pasur një histori shumë specifike në krahasim me pothuajse të gjithë pjesën tjetër të kontinentit tonë. Sigurisht, secila pjesë e saj është e veçantë në njëfarë mënyre, por historia e Ballkanit është, në terma europianë, jashtëzakonisht e veçantë. Humanizmi dhe Rilindja bashkë me trashëgiminë e tyre erdhën në pragun tonë kur nuk kishte kushte për një ndikim të fortë në jetë, qoftë edhe ai i qarqeve jashtëzakonisht elitare, për të mos përmendur një rreth më të gjerë banorësh; megjithëse lanë një gjurmë të fortë në shoqëritë e Dalmacisë dhe Bokës menjëherë të afërt. Reforma nuk ndikoi ndjeshëm në afërsi të Bosnjë-Hercegovinës. Kundër-Reforma dhe Baroku bënë deri diku, por kryesisht me implikime më të ndryshme se në pjesën tjetër të Europës. E njëjta gjë vlen edhe për racionalizmin dhe iluminizmin dhe efektet e tyre në Kroaci dhe Serbinë veriore.

Edhe lëvizjet kombëtare të serbëve dhe kroatëve, të cilat në fazat e tyre fillestare u ngjanin disi atyre të vendeve të tjera, morën forma shumë specifike. Kroatishtja, ashtu si lëvizja e popujve të tjerë të Monarkisë Habsburge, u përball me domosdoshmërinë e përshtatjes me strukturën e shtetit perandorak dinastik, shumëkombësh. Serbi ishte i tillë në shtetin e vet, ndërsa jashtë tij krijoi një shtet të ri kombëtar. Megjithatë, shumë shpejt, dhe pavarësisht nga modernizimi jashtëzakonisht i shpejtë (ose ndoshta për shkak të tij), ai u bë strumbullari i planit të ri perandorak – një nga “popullor” dhe në një version ideologjikisht formalisht modernist – por gjithsesi perandorak. Për shkak të lidhjes së tyre me Perandorinë Osmane, boshnjakët u vonuan në zhvillimin e një lëvizjeje kombëtare edhe në raport me kroatët dhe serbët, me specifika edhe më të veçanta në raport me Europën, dhe këto specifika gjithashtu vlejnë kryesisht për kroatët dhe serbët në vetë BeH. . Sot, pas shpërbërjes së përgjakshme të të dy versioneve të perandorisë “të krijuar nga serbët”, krijuesit e së cilës iu referuan vlerave europiane, por shkuan në një drejtim krejtësisht tjetër, dhe ekzistenca dhe shpërbërja e së cilës u përcaktuan nga përcaktuesit e ekzistencës së shtetit të BeH dhe të gjithë popujve të saj, ne mund të shtrojmë pyetjen – ku janë tani vlerat europiane në Bosnje dhe Hercegovinë?

Është shumë e vështirë për mua që t’i jap një përgjigje të plotë kësaj pyetjeje, veçanërisht në një kolonë të shkurtër. Megjithatë, do të përpiqem të jap një, dhe në kuadrin e një vlere të pamohueshme europiane – ndryshimin elektoral demokratik të qeverisë. Kjo sindromë, pa të cilën nuk ka europianizim, me apo pa anëtarësim në BE, është kapërcyer më parë nga qytetarët dhe elitat politike të Kroacisë dhe Serbisë, të cilët pa dyshim i harruan ato mësime dhe mund t’i duhet t’i përsërisin ato (ngjashëm me serbët në Bosnje dhe Hercegovinë, edhe pse nuk kanë pengesa objektive në këtë rast, si kroatët), e së fundi edhe Mali i Zi, ku procesi është ende në vazhdim. Në BeH ndodhi aty ku pak e prisnin – pikërisht në mesin e boshnjakëve. Shumica e anëtarëve të këtyre popujve duket se së fundmi janë bërë të vetëdijshëm për faktin se një komb i tërë nuk mund të identifikohet nga sundimi i një njeriu të vetëm, një parti e vetme, dhe veçanërisht jo për hir të ruajtjes së dominimit mbi popujt e tjerë në një shtet shumëkombësh. Në këtë aspekt, për shembull, ata tejkaluan serbët e viteve 1920, mungesa e ndërgjegjejes së të cilëve e pengoi Mbretërinë e Jugosllavisë të bëhej një vend vërtet europian. Nëse popujt më të shumtë në BeH qëndrojnë në kursin e tyre aktual, kjo do të ketë një efekt të dobishëm edhe për dy të tjerët dhe do të mund të themi se ka shpresë për një BeH europiane.

 

Milan Sitarski, ligjërues dhe analist i pavarur nga Mostari