Si do t’i mbijetonin tabloidët me 20 centët e tyre për çmimin e revistës, nëse jo për infuzione të bollshme financiare direkt nga thesari i shtetit? Si do të funksiononin televizionet pro-qeveritare nëse do të duhej të fillonin të paguanin të gjitha taksat që janë fshirë? Është e lehtë të jesh një lojtar i madh kur babai yt është arbitri.

 Jelena Vasic

Fraza më e shtrenjtë, një qenie mitike, një qëllim i paarritshëm – këto janë shoqatat e para me qëndrueshmërinë e mediave në Serbi.

Pse ndodh kështu? Ka disa arsye, jo të gjitha të justifikuara; le t’i analizojmë ato.

(Vetë) qëndrueshmëria është një temë e trajtuar nga media të pavarura. E kam fjalën për mediat, biznesi i të cilave në Serbi tashmë është në rrezik, sepse nuk janë peng të qeverisë. Këto janë portalet dhe gazetat të cilat ‘rrëzohen’ në çdo hap nga strukturat qeveritare, kështu që institucionet e huaja janë (pothuajse) burimet e tyre të të ardhurave. Këto organizata ndërkombëtare janë të vetëdijshme se është e rëndësishme të mbështeten gazetarët që shkruajnë në mënyrë objektive dhe të paanshme me donacionet e tyre, sepse kjo është mënyra për të ruajtur të paktën një nga shtyllat e demokracisë në vendet diktatoriale – të drejtën e qytetarëve për informacion të vërtetë.

Tani, të njëjtët donatorë ndërkombëtarë ngrenë çështjen e ‘qëndrueshmërisë’, duke u kujtuar mediave të rrezikuara se ata duhet të jenë gati të luftojnë për pjesën e tyre të tregut plotësisht të pavarur.

Ky është i pari nga shumë paradokse, sepse Serbia nuk ka një treg të lirë mediatik. Nëse po, media e pavarur nuk do të kishte nevojë për mbështetje ndërkombëtare për të mbijetuar.

Një treg i lirë do të thotë që çdokush ka mundësi dhe kushte të barabarta për të arritur vëmendjen e publikut. A po ndodh kjo në vendin tonë? Jo.

Ekziston një ndarje e qartë e mediave, e prodhuar nga regjimi qeveritar, dhe kjo është ndarja në media të përshtatshme dhe të papërshtatshme. Pikat e pranueshme ose të bindura janë tabloidet dhe kanalet televizive që nuk raportojnë për ngjarjet por përkundrazi krijojnë një imazh të rremë të realitetit serb, dhe për këtë ata shpërblehen në mënyrë fitimprurëse me para nga kuletat e taksapaguesve. Ata paguhen për të heshtur ose për të lehur, në varësi të situatës dhe nevojës. Ata janë ‘lojtarë të fuqishëm në lojë’ dhe klienti më i madh nga të gjithë – shteti, reklamon ekskluzivisht me ta.

Nga ana tjetër, mediat e papërshtatshme ndëshkohen për mosbindjen e tyre në baza ditore. Nëse ata shkruajnë në mënyrë objektive ose madje guxojnë të zbulojnë raste të korrupsionit qeveritar, siç bëri KRIK, pasoja e vetme e mundshme janë inspektime të pafundme, përgjime, monitorime, shpifje për emrin e tyre në tabloide, padi të pabazuara, ndoshta një vjedhje e rastit e apartamenteve të gazetarëve të tyre, me një shi të rregullt gënjeshtrash të sëmura dhe presione të ndryshme. Një ndeshje mediatike nuk mund të luhet me duart dhe këmbët e lidhura.

Por, siç thotë shpesh folësi ynë i famshëm – dorëzimi nuk është një opsion.

Pavarësisht se sa e vështirë mund të jetë, e gjithë kjo nuk është vërtet një arsye e mjaftueshme për ta shpallur të pazgjidhshme çështjen e qëndrueshmërisë së mediave në Serbi.

Nëse biem dakord për ndonjë gjë, duhet të kontrollojmë nëse jemi dakord për përkufizimin e çështjes. Përkufizimi i pranuar zakonisht për qëndrueshmërinë e mediave është se një media e qëndrueshme duhet të jetë plotësisht e pavarur, më saktë – duhet të jetë në gjendje të mbijetojë pa ndonjë ndihmë donatore. Nëse do ta interpretonim fjalë për fjalë, do të thoshte se nuk ka media të qëndrueshme në Serbi, dhe veçanërisht në mesin e mediave të regjimit! Mendoni pak, si do t’i mbijetonin tabloidët me 20 centët e tyre për çmimin e revistës, nëse jo për infuzione të bollshme financiare direkt nga thesari i shtetit? Si do të funksiononin televizionet pro-qeveritare nëse do të duhej të fillonin të paguanin të gjitha taksat që janë fshirë? Është e lehtë të jesh një lojtar i madh kur babai yt është arbitri.

Është e qartë se ne kemi nevojë për një përkufizim të ri, dhe një nga më të mirët u dha kohët e fundit nga Dragana Obradovic, drejtoreshë e Birn Serbia – qëndrueshmëria duhet të matet nëse një media varet vetëm nga një donator individual i madh, që do të thotë nëse ai donator përfundon bashkëpunimin – mediumi mbyllet.

Është një fakt i mirënjohur që asnjë media profesionale nuk do ta lejonte këtë. Ju mund të analizoni të gjitha mediat e pavarura në Serbi (gjë që është e lehtë, ka pak prej tyre dhe financat e tyre janë publike dhe transparente) dhe të shihni se ato më të mirat bashkëpunojnë gjithmonë me donatorë të shumtë. Ata në këtë mënyrë sigurojnë pavarësinë e tyre, së bashku me faktin se grantet më të vogla individuale (p.sh. donacionet) nuk janë as afërsisht të mjaftueshme për të mbuluar të gjitha shpenzimet e një redaksie, dhe është gjithmonë e nevojshme që të ketë disa grante.

Është gjithashtu e rëndësishme të thuhet se vitet e fundit redaksitë kërkimore në Serbi kanë treguar se ato mund të marrin mbështetje të konsiderueshme drejtpërdrejt nga lexuesit e tyre. Portali KRIK është një pionier i vërtetë në këtë fushë; donacionet nga qytetarët jo vetëm që kanë shumë rëndësi financiare, por ato janë gjithashtu dëshmi e cilësisë së punës dhe një arsye për të këmbëngulur. Gjithnjë e më shumë lexues janë të gatshëm të lënë para për zbulime të rëndësishme, madje edhe të dalin në rrugë dhe të ngrihen në këmbë për gazetarët e rrezikuar.

Kjo është arsyeja pse mediat e pavarura janë vërtetë më të qëndrueshme se mediat e regjimit! Si? Matematikë e thjeshtë – shteti është ‘donatori’ kryesor dhe më i madh i të gjitha mediave pro -qeveritare, dhe nëse vendos t’i kthejë shpinën njërës prej tyre, ajo menjëherë bie. Nga ana tjetër, mediat e pavarura kanë disa donatorë të vegjël dhe nuk varen nga asnjëri prej tyre, ndërsa në të njëjtën kohë ata punojnë shumë pavarësisht nga fakti se shteti ua ‘ktheu shpinën’ shumë kohë më parë dhe po bën vazhdimisht përpjekje për t’i mbyllur ato.

Sigurisht, gjithçka mund të duket e lehtë në letër, por është e nevojshme që vazhdimisht të krijohet përmbajtje cilësore dhe të fitohet besimi i publikut për shumë vite në mënyrë që të arrihet statusi i një media të pavarur. Që në fillim e deri në fund, ai status fitohet dhe mbahet çdo ditë, së bashku me etiketën e qëndrueshmërisë – sipas përkufizimit të ri.

 

Jelena Vasic, Gazetar i KRIK (Rrjeti i Raportimit të Krimit dhe Korrupsionit)