Profesor Grebo pohoi disi me ironi se në B&H askush nuk e di se kush është i majtë, qendror apo i djathtë, por të gjithë e dinë se kush është kroat, serb apo boshnjak, dhe se asnjë konceptim normal apo racional i organizimit shtetëror apo jetës normale nuk është i mundur në këtë lloj mjedisi.

Boro Kontić

Duke hulumtuar jetën politike, intelektuale dhe publike të profesorit të drejtësisë të Sarajevës, Zdravko Grebo, për qëllime të një libri për jetën e tij, u përpoqa, ndër të tjera, të kuptoja dorëheqjen e tij nga Komiteti Qendror i Bashkimit të Komunistëve të Jugosllavisë në korrik 1989. Profesor Grebo ishte personi i parë që në historinë shtatëdhjetëvjeçare të kësaj partie u tërhoq vullnetarisht nga maja e piramidës së pushtetit. Një nga arsyet e dorëheqjes së tij, tha ai, ishte fakti se partia ishte e humbur në nacionalizmin në rritje në fund të viteve 1980. Pastaj erdhi që “shumë komunistë preferuan nacionalistët e tyre në vend të fqinjëve të tyre më të afërt, komunistë”. Grebo vuri re se nacionalizmi në Jugosllavi në fakt ishte instrumentalizuar për të “shkëputur vëmendjen nga paaftësia e qeverisë për të zgjidhur probleme të rëndësishme sociale”.

Shkurtimisht, arsyeja e largimit të Grebos nga e vetmja parti jugosllave në atë kohë ishte fakti se, nga një parti e majtë disa dekadash, në vetëm pak muaj thithi me entuziazëm nacionalizmin, karakteristikë e padyshimtë e së djathtës. Disa muaj më vonë, pas fushatës zgjedhore për zgjedhjet e para shumëpartiake në Bosnje dhe Hercegovinë, Grebo paralajmëroi se ishte “çmenduri, sepse nuk e di kush është në të majtë dhe kush në të djathtë”. Tre partitë kombëtare, fituese të këtyre zgjedhjeve, nuk ishin të djathta dhe “nuk ishin as parti politike, ndaj shtrohet pyetja a mund të klasifikohen si lëvizje?”.

Profesor Grebo pa se krijimi i një spektri politik normal, me një të majtë, një qendër dhe një të djathtë, ishte një çështje vendimtare për të ardhmen e B&H-së të pasluftës, sepse vendosja e një ndarjeje klasike politike do të nënkuptonte fundin përfundimtar të sundimit të tre lëvizjeve populiste me një përcaktues kombëtar. Grebo e kuptoi se problemi i shtetit ishte pikërisht fakti që njerëzit votojnë si anëtarë të grupeve etnike, dhe jo duke zgjedhur nga një spektër normal politik që ekziston kudo në botën e qytetëruar. Ai pohoi, disi me ironi, se në B&H askush nuk e di se kush është i majtë, qendror apo djathtas, por të gjithë e dinë se kush është kroat, serb apo boshnjak dhe se “asnjë koncept normal apo racional i organizimit shtetëror apo i jetës normale nuk është i mundur në këtë lloj mjedisi. Kjo është për shkak se programet politike janë fotokopje të një shablloni liberal-demokratik, që do të thotë në mënyrë të pashmangshme se oferta, në fakt, nuk e detyron kuptimisht ofruesin”.

Kanë kaluar nja dy dekada nga kjo kohë që po evokoj, por asgjë nuk ka ndryshuar në frontin politik këtu. Gjithçka ende matet vetëm nga këndvështrimi kombëtar. Në tetor të vitit 2016, Asambleja e Republikës Srpska në Banja Luka ndau Kartat ceremoniale për themeluesit, me rastin e 25 vjetorit të seancës së parë të këtij Kuvendi. Midis tyre, Radovan Karaxhiq, Biljana Plavsic dhe Momcilo Krajisnik, të cilët që atëherë janë dënuar ligjërisht për krimet më të rënda të luftës. Kjo u dënua edhe nga përfaqësuesit ndërkombëtarë të cilët e vlerësuan ngjarjen si “një praktikë të papranueshme në botën moderne e të qytetëruar dhe jashtë sferës së vlerave europiane”. Përpjekjet politike për tërheqjen e këtij vendimi dhe heqjen e kartave me dekorata nga kriminelët e luftës zgjatën për disa vite.

I lodhur nga një pritje e pafrytshme, Përfaqësuesi i Lartë Valentin Incko i dha Asamblesë Kombëtare të RS një afat tre mujor për të hequr kartat me dekorata të dhëna për kriminelët e luftës të dënuar ligjërisht. Ai e shtjelloi kërkesën e tij duke thënë se “veprimet e tyre gjatë konfliktit të armatosur tronditën botën dhe shkaktuan vuajtje të paimagjinueshme njerëzore”.

Në fund të afatit tre mujor, Asambleja e RS, me pëlqimin e të gjitha palëve, nga e majta në të djathtën ekstreme, hodhi poshtë njëzëri kërkesën e Përfaqësuesit të Lartë. Kjo ishte hyrje në një krizë të madhe në jetën politike të B&H, e cila është ende në vazhdim. Por asnjë nga përfaqësuesit politikë nga RS nuk përmendi se gjithçka që duhej ishte ndryshimi i një vendimi të pacivilizuar. Për të gjithë politikanët, edhe pse “në letër” shtrihen nga e majta në të djathtë, ka vetëm një fajtor: Komuniteti Ndërkombëtar.

Ky shembull tregon se historia jonë për të majtën, qendrën dhe të djathtën duket e pashpresë.

 

Boro Kontić është gazetar, dokumentues, drejtor i Qendrës Mediatike të Sarajevës për një kohë të gjatë