Fatkeqësisht, nëse shikoni realitetin, do të gjeni pak nga ato vlera të shumëdëshiruara dhe shumë më tepër nga ato që përfaqësojnë antipodet e tyre në të.

Borjan Jovanovski

Shprehja “vlerat europiane” është ndër më të përdorurat në daljet publike të pothuajse të gjithë politikanëve, por edhe në të gjitha situatat bisedore kur bëhet fjalë për perspektivat e Maqedonisë, si në proceset integruese europiane. Fatkeqësisht, nëse shikoni realitetin, do të gjeni pak nga ato vlera të shumëdëshiruara dhe shumë më tepër nga ato që përfaqësojnë antipodet e tyre në të.

Maqedonia, si shoqëri multietnike në përmbajtjen e saj historike, ka një cilësi të madhe në kontekstin e vlerave europiane që u përcaktuan gjatë iluminizmit dhe më tej në Europën e pasluftës, me fillimin e proceseve integruese europiane. Multikulturalizmi dhe toleranca midis popujve dhe feve të ndryshme që kanë bashkëjetuar në këtë tokë prej shekujsh njihet në shumë dokumente historike. Kushtetuta e parë e lëvizjes civile maqedonase nga viti 1880, për shembull, e përcakton Maqedoninë si shoqëri multikulturore dhe organizon ndarjen e pushtetit në përmasa të përshtatshme me përfaqësimin me zë të lartë të një kombi dhe feje të caktuar. Me kalimin e kohës, dhe veçanërisht në mesin e viteve 80 të shekullit të kaluar, me ngritjen e Sllobodan Millosheviqit dhe nacionalizmit të tij, kjo vlerë e pasur proeuropiane në Maqedoni u degradua rrënjësisht. Ajo u mposht plotësisht në fillim të viteve ’90 dhe shfaqja e nacionalromantizmit të ri në Ballkan, kështu që deri më sot kemi breza maqedonas dhe shqiptarë mes të cilëve mbretëron urrejtje e vazhdueshme. Shpesh do të dëgjoni përdorimin e termit poshtërues ‘shiptar’ nga goja e shumë maqedonasve etnikë, të cilët po përpiqen të ruajnë privilegjin e trashëguar nga koha e Millosheviqit, kur shqiptarët morën statusin e qytetarëve të dorës së dytë.

Në vitin 2001 u nënshkrua Marrëveshja Kornizë e cila parandaloi luftën civile dhe gjakderdhjen mes maqedonasve dhe shqiptarëve, e cila ndodhi si rezultat i përplasjes së dy koncepteve të kundërta romantike kombëtare. Marrëveshja kornizë e gjeti bazën e saj në atë Kushtetutë të parë të Lidhjes Maqedonase të vitit 1880, tha në një rast njëri nga autorët e tekstit të Marrëveshjes, historiani Vllado Popovski. Por përkundër frymëzimit që hedh rrënjë të thella në historinë e traditës së popujve që jetojnë këtu, Marrëveshja Kornizë trajtohet sot nga një shumicë e madhe si diçka e imponuar ndaj Maqedonisë nga faktorët ndërkombëtarë. Pra, këto vlera të mëdha europiane, si multikulturalizmi dhe toleranca në Maqedoni, jetojnë sot në qoshet e errëta të shoqërisë. Sistemi arsimor nuk pati kurrë guximin t’i rezistonte nacionalizmit agresiv dhe stereotipave e paragjykimeve që ai solli. Edukimi është i lirë nga çdo element i të menduarit kritik, i cili si koncept i përket edhe grupit të vlerave që teoria e sotme i njeh si europiane.

Situata me humanizmin, që është një nga themelet e qytetërimit europian, është po aq e dëshpëruar. Solidariteti, empatia, të drejtat e njeriut janë thjesht gërmadha nëse shikoni incidentin e fundit në prill të këtij viti, kur një e re emigrante nga Afrika u vra nga një polic. Përpos në rrjetet sociale, pothuajse nuk kemi lexuar apo dëgjuar ndonjë informacion për këtë ngjarje tragjike dhe nuk ka pasur asnjë gjurmë të interesimit mediatik. Edhe sot e kësaj dite nuk ka një qëndrim zyrtar se si ka ndodhur kjo vrasje dhe as presion nga opinioni tek organet kompetente për realizimin e saj. Gruaja afrikane është një e huaj të cilën kjo shoqëri me sa duket nuk është në gjendje ta njohë si viktimë.

Fatkeqësisht, mosnjohja e vlerave të larta qytetëruese dhe tjetërsimi prej tyre e bën këtë shoqëri viktimë të vetvetes, duke e tërhequr në thellësinë ku humbet drita.

 

Borjan Jovanovski, korrespondent shumëvjeçar nga Brukseli dhe autor i disa programeve televizive kushtuar proceseve integruese europiane.