Për shkak të ndërtimit të hidrocentraleve të vegjël, në shumë fshatra të vendit është problem furnizimi me ujë, gjë që nuk i lejon qytetarët të ushtrojnë të drejtën e tyre për ujë të pijshëm të pastër e të sigurt. 

Ana Cholovik Leshoska

Dekadat e fundit kanë parë një rritje të jashtëzakonshme të numrit të koncesioneve të dhëna për përdorimin e burimeve ujore për prodhimin e energjisë elektrike nga hidrocentralet e vegjël. Kjo tendencë vërehet jo vetëm në Maqedoninë e Veriut por edhe në vendet e Ballkanit Perëndimor, ku janë planifikuar gjithsej mbi 3000 projekte të tilla, dhe 1400 janë tashmë në punë. Pjesërisht për shkak të politikave për rritjen e përqindjes së energjisë së rinovueshme në llojet e energjisë dhe kryesisht për shkak të stimujve financiarë, biznesi i ndërtimit të hidrocentraleve të vegjël po përjeton rritje në rajon.

Por, pavarësisht natyrës së tyre të rinovueshme, sepse uji konsiderohet burim i energjisë së rinovueshme, hidrocentralet e vegjël nuk janë të qëndrueshëm. Dëmet e këtyre projekteve janë të njohura në vendin tonë, por edhe në vendet fqinje. Për shkak të ndërhyrjeve në shtretërit e lumenjve, shpesh lumenjtë dhe bimësia dhe habitatet bregore, si dhe e gjithë jeta e egër në to pësojnë dëme të mëdha dhe janë në rrezik të vazhdueshëm të zhduken.  Përveç kësaj, ndërtimi i hidrocentraleve të vegjël dhe rrugëve të tyre të kalimit krijojnë erozion dhe rrëshqitje të tokës, gjë që shkakton dëme të pakthyeshme në strukturat unike të relievit në gryka, si dhe paraqet një rrezik të madh në kohë shirash të rrëmbyeshëm dhe përmbytjesh. Ndërtimi i rrugëve të kalimit në zonat më të fshehura të maleve dhe pyjeve mundëson gjuetinë pa leje, prerjet e paligjshme, shqetësimin e jetës së egër dhe ndërtimin e strukturave të ngurta në zonat që janë planifikuar prej kohësh për tu mbrojtur.  Ky është problem veçanërisht në rastin e zonave tona të mbrojtura.

Në vendin tonë nuk ka një kuadër të përshtatshëm ligjor për rrjedhën ekologjike të lumenjve që do të parandalonte tharjen e lumenjve dhe shkatërrimin e ekosistemeve nga funksionimi i hidrocentraleve të vegjël. Në vend të studimeve të plota të vlerësimit të ndikimit në mjedis, agjencitë qeveritare kërkojnë raporte mjedisore nga investitorët.  Këto raporte nuk ofrojnë një vlerësim të mirë të terrenit dhe ekosistemeve, japin sasi dhe cilësi të pamjaftueshme të masave mbrojtëse dhe nuk ofrojnë konsultime me publikun.

Në të njëjtën kohë, për shkak të ndërtimit të hidrocentraleve të vegjël, në shumë fshatra të vendit është problem furnizimi me ujë, gjë që nuk i lejon qytetarët të ushtrojnë të drejtën e tyre për ujë të pijshëm, të pastër e të sigurt.

Deri më tani, mbi 90 hidrocentrale të vegjël janë ndërtuar në vend, dhe të paktën 20 të tjerë janë në ndërtim e sipër.  Qytetarët, nëpërmjet faturave të energjisë elektrike, paguajnë subvencionet e prodhuesve të energjisë elektrike nga burimet e rinovueshme. Shumica e këtyre fondeve përfundojnë tek investitorët e hidrocentraleve të vegjël.   Për shkak të këtyre stimujve, ndërtimi i hidrocentraleve të vegjël është në rritje.  Çuditërisht, programi i Qeverisë për periudhën 2020-2024 njoftoi ndalimin e ndërtimit të hidrocentraleve të vegjël në zonat e mbrojtura, por nuk njoftoi heqjen e subvencioneve. Kjo kontradiktë është e dukshme me vendimet e fundit për zgjatjen e marrëveshjeve të koncesionit për hidrocentralet në Parkun Kombëtar të Mavrovës, ku natyra dhe banorët e popullsisë lokale ndikohen në mënyrë serioze prej tyre.

 

Ana Cholovik Leshoska, biologe maqedonase, e cila, që nga viti 2011, ka bërë fushatë kundër ndërtimit të digave për prodhimin e energjisë hidroelektrike në Parkun Kombëtar të Mavrovës, në mënyrë që të mbrohen speciet e rrezikuara.