Ajo që është veçanërisht shqetësuese janë mundësitë e një recesioni global dhe madje edhe stagflacioni, që do të ndikojë në B&H.

Admir Cavalic

Ekonomia e Bosnjë-Hercegovinës e mirëpret dimrin në pasiguri absolute. Ky është rezultat i një kombinimi faktorësh: nga lufta e Ukrainës te kriza energjetike, inflacioni (pas)pandemik dhe fakti që viti 2022 është vit zgjedhor. Inflacioni kalon 14%, që është një rekord në rajon, ose akoma më keq, është 20% për produktet ushqimore. Standardi i jetesës së qytetarëve është kërcënuar ndjeshëm që nga fillimi i vitit.

Periudha e dimrit është veçanërisht problematike në kontekstin e burimeve të energjisë dhe nevojës për ngrohje. Për rrjedhojë, kërkesa për gaz natyror, energji elektrike, naftë dhe derivate të naftës është në rritje. Për shkak të përfshirjes së dobët në sistemet e ngrohjes qendrore, ka një kërkesë të madhe për qymyr dhe pelet për ngrohje alternative, kryesisht në objektet e banimit individual dhe kolektiv. Edhe tani shohim një çmim të lartë të burimeve të lartpërmendura të energjisë, si dhe mungesë të mundshme të disave. Çmimi i naftës është në një rekord të lartë dhe vendi nuk planifikon të imitojë vendet e rajonit dhe BE-së. Propozimi për heqjen e akcizës, që do të ulte çmimin në 0.25 euro për litër, as nuk u fut në axhendën e Kuvendit të shtetit.

Në fillim të vitit u rrit çmimi i energjisë elektrike për subjektet ekonomike, nëpërmjet kontratave të reja individuale. Që në janar, qeveria federale e kufizoi rritjen e çmimit të këtij produkti energjetik në maksimumin 20%. Pritet që këto çmime të ndryshojnë nga fillimi i vitit të ardhshëm, mundësisht edhe për individët, dhe zgjedhjet e ardhshme janë e vetmja arsye që kjo nuk ka ndodhur ende. Kur bëhet fjalë për gazin natyror, B&H është absolutisht e varur nga Rusia. Nuk ka zgjidhje alternative afatshkurtra për problemin e mundshëm të mungesës apo çmimeve të jashtëzakonshme të këtij burimi energjie. Sot qytetarët e kanë të vështirë të marrin qymyr në tregun (jo)formal dhe duhet të presin disa muaj, ndaj çmimi është dukshëm më i lartë krahasuar me vitet e kaluara. Çmimi i peletit u rrit edhe më drastikisht, me rreth 100 euro për ton brenda një viti, gjë që redukton ndjeshëm mundësitë e një tranzicioni të energjisë së gjelbër në vend – drejt ajrit, ujit dhe tokës më të pastër.

Ajo që është veçanërisht shqetësuese janë mundësitë e recesionit global dhe madje edhe të stagflacionit, të cilat do të ndikojnë në B&H. Kjo do të thotë një krizë buxhetore e pashmangshme nga tremujori i fundit i këtij viti dhe i gjithë viti i ardhshëm. Përvoja tregon se buxhetet u planifikuan “në mënyrë zgjedhore”, pra gjithçka që mund të sigurojë vazhdimësinë e pushtetit, pra fitoren elektorale, u mbështet me shumë bujari. Pas zgjedhjeve, në fillim të tetorit të këtij viti, detyrimet në bazë të obligacioneve dhe letrave me vlerë të emetuara do të përfundojnë në vitin 2023, gjë që do të dëmtojë më tej stabilitetin e buxhetit. Për qytetarët e thjeshtë kjo do të nënkuptojë një kapacitet më të dobët të shërbimeve publike, pensione dhe paga të ulëta në sektorin publik, deri në një aparat administrativo-burokratik jofunksional.

Natyrisht, në një sërë pasigurish, është e mundur të parashikohet një skenar alternativ – një skenar me pak më shumë optimizëm. Ai nënkupton një fund të luftës në Ukrainë ose një përshtatje të plotë të tregut me luftën e vazhdueshme. Gjithashtu, rritja e normave të interesit mund të ngadalësohet dhe përfundimisht të ndalojë inflacionin, gjë që do të çonte në optimizmin e tregut.

Për Bosnje dhe Hercegovinën, kjo do të thotë një shans për të rritur eksportet, për të rritur punësimin dhe ndoshta për të rritur pagat. Brenda tre viteve, kjo mund ta çojë vendin jashtë tranzicionit dhe në shoqërinë e vendeve “me të ardhura të mesme”, që në kontekstin ballkanik të nevojave dhe ëndrrave do të thotë – një punë e mirë, një televizor i madh, dy makina dhe një pushim vjetor në plazh. E gjithë kjo është ende larg realitetit të jetës në Bosnje dhe Hercegovinë.

 

Admir Čavalić është një ekonomist boshnjak, pedagog dhe drejtor i Agjencisë së Privatizimit të Kantonit Tuzla