Ka më shumë se një çerek shekulli që nga ngjarjet e shumta tragjike të luftës dhe krimet në këtë rrethinë, kanë shkruar në histori nevojën për t’u përballur: si me krimet ashtu edhe me historinë tonë si të tillë.

 Voja Žanetić

Pothuajse dy vjet më parë, në datën dhe përvjetorin që na intereson, Covid-i po tërbohej në afërsi. Kryesisht për shkak të shpërthimit të sëmundjes dhe karantinës së shoqëruar me të, një përvjetor i rëndësishëm u vu re dhe u shënua vetëm nga publiku në afërsi. Nuk është keq ta shënosh tani.

Pra, 7 dhjetori 2020, shënoi saktësisht gjysmë shekulli që kur ish-kryeministri gjerman Willy Brandt u gjunjëzua para monumentit të Getos së Varshavës në vitin 1970. Në ditën kur u mbajt ajo minutë historike gjunjëzimi, 25 vjet, 3 muaj dhe Kishin kaluar 5 ditë nga përfundimi zyrtar i Luftës së Dytë Botërore. Nëse e “shartojmë” distancën kohore të lartpërmendur me një ngjarje më bashkëkohore të luftës ballkanike, për shembull Marrëveshjen e Dejtonit (nënshkruar më 14 dhjetor 1995), kjo do të nënkuptonte që një Willy Brandt vendas duhej të gjunjëzohej më 20 mars 2021… Dhe si ne mund ta vërejmë, nuk e ka bërë.

Dhe nëse do të ishte pesëdhjetëvjetori i kësaj – që është një informacion absolutisht i panevojshëm, por le ta lëmë këtu – do të festohej në vitin 2071. Çfarë e ardhme e largët, e megjithatë e pamundur.

* * * * *

Për ballafaqimin me të kaluarën në rajonin tonë flitet për më shumë se një çerek shekulli. Kjo temë e ndjeshme, me të cilën trajton “Afërsia” në numrin e kësaj jave, ka kuptim dhe rëndësi të ndryshme në pjesë të ndryshme të vetë rrethinës.

Diku nuk ka shumë nevojë për atë ballafaqim, sepse lufta ishte shumë kohë më parë dhe shumë larg. Përsëri, diku ka nevojë pikërisht për shkak se lufta ishte larg, por jo pjesëmarrja në të. Nga ana tjetër, ata që ishin shumë afër luftës përballen fillimisht me trishtimin dhe kujtimet e dhimbshme të vuajtjeve, e vetëm më pas me çdo gjë tjetër. E kaluara ka shumë fytyra këtu, pothuajse asnjë prej të cilave është me humor të mirë dhe gazmor, ndaj nuk është e lehtë as t’i shikosh. Dhe mbi të gjitha nëse është në një pasqyrë.

Argumenti kryesor për mungesën e Willy Brandt-it vendas në vendet ku ai mungonte, dhe veçanërisht në ato ku mungonte më shumë, mund të ishte disponimi negativ i publikut vendas ndaj akteve brandtian të vetë-pendimit. Sigurisht, pasi rrënja e të gjitha keqkuptimeve qëndron në injorancën, mbështetësit hipotetikë të këtij këndvështrimi ndoshta nuk e dinë se pas gjunjëzimit të Brandt, 48% e gjermanëve (atëherë Perëndimor) e konsideruan aktin e tij si një ekzagjerim. Ajo u mbështet nga 41%, dhe ata që (“me sa duket”) nuk kishin një mendim ishin sa 11%. Dy vjet më vonë, socialdemokratët e Brandt fituan 45% të votave në zgjedhje dhe partia nuk ka qenë kurrë aq e suksesshme në zgjedhje që atëherë. Nëse Olaf Scholz do ta dinte se ku mund të gjunjëzohej për të marrë ato rezultate të zgjedhjeve socialdemokrate, ai nuk do të ngrihej në gjunjë për javë të tëra.

Prandaj, rasti nuk është se Willy Brandt u dëmtua nga të kuptuarit e tij për t’u marrë me të kaluarën, por krejt e kundërta: vetëm një vit pasi u gjunjëzua në Varshavë, atij iu dha edhe Çmimi Nobel për Paqen. Dhe Gjermania nuk ka arsye të ankohet as për ish-kryeministrin e saj. Bashkimi i saj u bë, kur ta mendosh, në gjunjët e Brandt.

* * * * *

Ka më shumë se një çerek shekulli që nga ngjarjet e shumta tragjike të luftës dhe krimet në këtë rrethinë, kanë shkruar në histori nevojën për t’u përballur: si me krimet ashtu edhe me historinë tonë si të tillë. Dhe me këtë afërsi në përgjithësi. Por duke qenë se Willy nuk gjendet askund dhe meqë shprehja “ballafaqohem me të shkuarën” është bërë disi joefektive nga përdorimi i tepruar, ndoshta duhet ndryshuar taktikat dhe tema. Ndoshta, në vend që të avokojmë për përballjen me të kaluarën, duhet të organizojmë një përballje intensive me mospërballjen. Ndoshta do ta ndihmonte një Brant të ardhshëm të gjunjëzohej, qoftë edhe vetëm për të kërkuar falje që nuk e bëri atë kur ishte e nevojshme. Që atëherë (mirë, kurdo) do të thotë se, më në fund, ka filluar përballja me të ardhmen.

Dhe këtë, përballjen më të rëndësishme nga të gjitha, mund ta diskutojmë një herë tjetër