Доволно е да се анализира политичкиот систем што го поставивме и армиите на милитанти и патрони-нацисти кои ја одржуваат власта, за да се разбере дека албанското општество не успеа да се одвои од комунистичкиот и авторитарен светоглед.

 Јонила Годоле

Во неколкунеделната жестока дебата за тајното досие на граѓанинот И.М., „Еуроњуз Албанија“ спроведе анкета за односот на Албанците кон поранешната Сигурими и злосторствата извршени за време на комунизмот. Интервјуираниот примерок ни дава вредни информации за перцепциите на општеството во врска со ова прашање. Според Барометар, социјалистите и демократите едногласно се согласуваат за повеќето точки, како, на пример: Злосторствата на комунизмот не се доволно казнети!

99% од Албанците сè уште не знаат дека речиси 40 поранешни комунистички функционери биле осудени во периодот од 1993-1997 година: некои за „кафе“, некои за геноцид и злосторства против човештвото. Но, во 1998-1999 година сите добија ослободителни пресуди и, иронично, и оштета! Во Албанија нема осуден за невидените злосторства на комунистичкиот режим. Досиејата не се отворени за секого!

Дебатата за декомунизација од почетокот на 90-тите години се фокусираше на отворањето на досиејата на Сигурими, како да ја содржат апсолутната вистина за диктатурата?! Ова беше трик за да се оттргне вниманието од „мозоците“ на злосторството. Од друга страна, општеството има погрешен концепт за „отворањето“ на досиејата, божем ќе се објавуваат на „маркетот“ на Фејсбук. Во неодамна одобрените амандмани нема каде да се зборува за „отворање досиеја“ и безусловно консултирање на документи. Дури и ако процесот на декласификација е уреден, тоа не значи дека датотеките може да ги прочита секој. Законот за архива тоа јасно го изразува преку обезбедувањето на користење на документот. Законот за заштита на лични податоци, исто така, поставува граница. Безусловна консултација на документи.

Поранешните вработени во Сигурими не требало да се занимаваат со политика.

Секоја посткомунистичка земја избра свој метод на лустрација. Република Чешка, на пример, избра да не дозволува поранешни оперативци на тајната полиција да конкурираат за јавни функции. Според чешкиот модел, секој граѓанин денес има слободен пристап (дури и онлајн) за да провери дали некое лице е поврзано со државната тајна служба или не. Во Албанија верификацијата на кандидатите за пратеници, и покрај потврдата за чистота од комисиите Мезини и Бежани, е позитивен чекор, но за жал предоцна. Поранешните офицери, агенти и кадри на Државната безбедност со одлучувачки позиции во последните 30 години веќе ја напуштија политичката сцена. Има ли правен механизам кој би можел да има ретроактивно дејство на овие, но и на судиите, обвинителите, раководителите во полицијата, академиите, универзитетите и другите државни структури?! Не, нема, а неодамнешните законски измени не го решаваат овој проблем.

И двете политички партии би биле подеднакво погодени од лустрацијата! Перцепцијата на албанските граѓани е дека и двете големи партии досега во своите пазуви имале поранешни соработници од Сигурими, па затоа им е тешко да направат лустрација. Иронично е што Социјалистичката Партија, која никогаш не се огради од криминалите на Албанската партија на трудот, од 2013 година го зема во рака знамето на декомунизацијата од уметнички, симболичен, комеморативен аспект, а сега и преку законски иницијативи. Мнозинството ѓаволски ја фрли топката во полето на опозицијата, која од своја страна, поради оваа фундаментална причина, не може да избегне принуден договор со социјалистите, ниту може да биде голгетер!

58% од Албанците сметаат дека сме се оградиле од комунизмот и неговите злосторства!

Настрана надежната перцепција на анкетата, за жал, тоа не се има случено. Доволно е да се анализира политичкиот систем што го поставивме и армиите на милитанти и патрони-нацисти кои ја одржуваат власта, за да се разбере дека албанското општество не успеа да се одвои од комунистичкиот и авторитарен светоглед. Неразбрано и дезинформирано општество, особено во однос на последиците од репресивните органи на диктатурата. Во оваа смисла, новата законска иницијатива, и покрај одредени позитивни нуспојави, не успеа да се издигне над политиката на денот и да им понуди на граѓаните модел како да се разделат со криминалното минато кое нѐ држи заробени веќе 30 години и не нѐ пушта.

 

Јонила Годоле, педагог по новинарство на УТ, се фокусира на меморијата и свеста на младата генерација за последиците од тоталитарните режими