Она што им беше направено на сиромашните рурални домаќинства со деривативните МХЕ е исто како кога на жителите на една зграда, без оглед на бројот на катови, би им била укината водата, или кога лекарскиот совет би утврдил дека човек може да функционира со 10% од капацитетот на белите дробови.

Ксенија Петовар

Клучната алка во синџирот на злоупотреба на природните ресурси, според моето мислење, е струката / професијата или професионалното знаење (или незнаењето) и / или, уште поразорно, губењето на етичките стандарди и поданичкиот менталитет на струката.

Струката и во Европа и во САД некритички го прифати концептот на деривативни МХЕ, како еден од можните извори на т.н. Зелена енергија. Од самиот почеток, струката мораше да знае дека одземањето вода и гаранциите за т.н. биолошки минимум (или 10% од протокот на минималната количина на вода во водотекот) значи сигурно истребување на живиот свет во реката. Покрај тоа, стручните анализи целосно го игнорираа влијанието врз социјалното и економското опкружување – овие ридско-планински области со мали, но брзи водотеци се населени, по правило, од сиромашни и стари домаќинства, со ниски примања и мали фарми, кои без таа вода едноставно не можат да преживеат. Да не ги спомнувам последиците од одземањето на вода врз шумите, животинскиот свет и другите видови на природа. Прашањето е зошто струката даде зелено светло за изградба на деривативни МХЕ. Според мене, објаснувањето треба да се бара или во неодговорноста на струката, или во незнаењето, или во поништувањето на етичката димензија на професионалната работа, или во поданичкиот менталитет. Или во сето тоа заедно.

Она што им беше направено на сиромашните рурални домаќинства со деривативните МХЕ е исто како кога на жителите на една зграда, без оглед на бројот на катови, би им била укината водата, или кога лекарскиот совет би утврдил дека човек може да функционира со 10% од капацитетот на белите дробови.

Кога се покажа целото катастрофално влијание на деривационите МХЕ на животната средина и социјалното опкружување, законски регулираните држави ги запреа тие проекти. Според податоците на Шумарскиот факултет во Белград, во периодот од 1993 до 2017 година, повеќе од илјада деривативни МХЕ биле срушени во САД, а околу 400 во Европа.

Во Србија, откажувањето од изградба на нови и уривањето на веќе изградените деривативни МХЕ ќе биде многу потешко и понеизвесно. Воспоставена е комбинација на „бизнис“ (читај: ајдуци под заштита на државата и политичките номенклатури) и политика (читај: безобѕирно присвојување на јавни добра, уништување и загрозување на туѓа приватна сопственост), на чии актери државата им подарува милиони евра преку надоместоци за „субвенционирани произведувачи на електрична енергија од обновливи извори“, а нив (надоместоците) уредно ги плаќаат сите граѓани преку нивните сметки за електрична енергија. Легитимноста на спрегата „бизнис“ и политика беше обезбедена од експерти со лиценци вработени во урбанистички заводи, заводи за заштита на природата и научни институти кои бескрупулозно изработуваат студии со лажни и нецелосни проценки на влијанието врз животната средина. Ниту една деривативна МХЕ не може да се гради без претходна експертска анализа, направен проект и добиена стручна согласност. И покрај тоа, ниту еден експерт нема да ја изгуби лиценцата заради проект / студија со скриени, нецелосни или фалсификувани податоци, бидејќи професионалните здруженија и коморите се парадржавни (или поточно парапартиски) организации без минимум автономија и професионален интегритет.

Денес, во Србија, здружувањето и отпорот на граѓаните е единствениот начин да се запре понатамошната изградба на деривативни МХЕ и да се урнат веќе изградените. Граѓаните кои се директно загрозени и, уште повеќе, оние кои се залагаат за граѓанска одговорност за јавното добро и јавниот интерес и за правото на граѓанска непослушност кон политиките и одлуките што произведуваат јавна штета. Обединетите граѓани се единствената бариера за јавната штета што политичките номенклатури безмилосно ја произведуваат со своите сервилни експерти.

 

Ксенија Петовар, редовен професор во пензија на Архитектонскиот и на Географскиот факултет при Универзитетот во Белград. Области на нејзината професионална работа вклучуваат: проценки на влијанието на големите проекти во секторот енергетика, патната и водната инфрастуктура и површинските копови на локалното население и заедница.