За овие инструменти да имаат влијание врз животот на граѓаните, потребни се компетентни, одговорни и транспарентни институции. Но, иако иницијативите не изостануваат, граѓаните во многу малку случаи успеваат да го постигнат посакуваниот резултат.

Ерида Скендаи

Граѓанскиот активизам е важна алатка за проверка и рамнотежа на трите власти (извршна, законодавна, судска), и се материјализира во различни форми како протести, претставки до властите, тужби или жалби против одлуки до судовите итн.

За овие инструменти да имаат влијание врз животот на граѓаните, потребни се компетентни, одговорни и транспарентни институции. Но, иако иницијативите не изостануваат, граѓаните во многу малку случаи успеваат да го постигнат посакуваниот резултат.

Во оваа статија би сакала да се задржам на тешкотиите и важноста на судската заштита на човековите права и слободи. Албанскиот Хелсиншки Комитет (АХК) во последните години успешно застапува неколку прашања од јавен интерес, како што е недостигот на вода за пиење кај жителите од ромското малцинство во населбата Фуша-Круја и кај жителите на селото Висока, потоа недостигот на кохлеарен имплант за малолетно лице со пречки во слухот, загадување предизвикано од варовнички печки во Фуша-Круја, загадување во реките Ѓаница, Теркуза, Девол и др.

Некои од одлуките што се донесени во корист на граѓаните создадоа позитивни модели на судска заштита. За одбележување е успешното извршување на првата судска одлука во врска со детето на кое државата со години не му обезбедуваше опрема за кохлеарниот имплант. Но, без разлика на овој или кој било друг случај, неефикасното извршување на судските одлуки и долготрајноста на овие процеси е попречувачки фактор и го ослабува граѓанскиот активизам. За илустрација, давам два примери:

Дел од жителите на селото Висока ги тужеа надлежните органи пред Управниот првостепен суд во Валона, со помош на адвокатите на АХЦ. Во историјата на своето постоење, селото никогаш немало вода за пиење или снабдување со вода. За да преживеат, жителите дупчеле бунари, но водата што ја користеле имала големо количество на гас, нафта и сончева енергија. Во јуни 2018 година, Управниот суд нареди надомест на штета на жителите од страна на надлежните државни органи. Иако ова е прва судска одлука во Албанија од ваков вид и претставува позитивен преседан за директна судска заштита на поединци на кои им е потребна, таа сè уште не е конечна одлука бидејќи е обжалена до Управниот Апелационен суд. Од овој суд нема комуникација за почеток на судењето на случајот. Следствено, одлуката и понатаму е неизвршена, иако од првостепеното застапување на предметот поминаа речиси 4 години.

Врз основа на жалбата на дел од жителите во областа Патос (Регион Фиер) за загадувањето на реката Ѓаница која минува во близина на населените места, АХЦ изврши мисии за проверка и упати низа барања за информации до надлежните на локално ниво. Проверките покажаа дека извори на загадување во Ѓаница се јаглеводородите (најмногу од дејноста на компаниите кои ги вадат и преработуваат), потоа други извори како урбан отпад, цврст и течен отпад од индустријата, бизнисите, граѓаните, но и самото собирање на отпадот и преработувачките претпријатија во соодветната општина.

Очајни да најдат решение за алармантното загадување, жителите заедно со АХЦ се обратија до Управниот првостепен суд Тирана. Овој суд одлучи во октомври 2019 година дека властите имаат обврска да ги идентификуваат операторите загадувачи, да ги определат мерките за санација и да овозможат обезбедување на принципот на еколошка одговорност за секој субјект кој работи во подрачјата каде што минува реката. Иако оваа одлука е конечна (не е обжалена), таа сè уште не наиде на ефективна примена во практиката на одговорните институции.

 

Ерида Скендај, извршен директор на Албанскиот Хелсиншки комитет