Најголемо медиумско внимание секако привлекуваат откриените тајни поврзани со политичарите и нивното навлегување во разузнавачките и безбедносните служби заради одредени политички интереси.

Д-р Денис Хаџовиќ

Што треба граѓаните да знаат за оваа, за многумина, интригантна тема. Прво, мораат да бидат свесни дека постојат законски и незаконски активности кои се врзуваат за темата прислушкување. Законските мерки ги спроведува безбедносниот и полициски апарат со цел заштита на државната безбедност (собирање на тајни информации), односно спроведување на посебни истражувачки активности (борба против тешки облици на криминал, тероризам и корупција). Демократските држави бараат од своите служби да поседуваат судски налог при спроведувањето на овие активности, бидејќи правата на приватност на поединецот се вткаени во самите темели на демократијата и се експлицитно наведени во Европската конвенција за човекови права. Заради пронаоѓање на соодветна рамнотежа меѓу овие две крајности во надлежност на државата, воспоставени се бројни механизми. Најочигледната недоследност во праксата на Босна и Херцеговина се огледува во парламентарниот дефицит за надзор и контрола на предметните активности.

Најголемо медиумско внимание секако привлекуваат откриените тајни поврзани со политичарите и нивното навлегување во разузнавачките и безбедносните служби заради одредени политички интереси. Најсликовит пример во поновата историја е секако скандалот Вотергејт, но ниту нашиот регион не е имун на слични злоупотреби на државниот апарат. Пред неколку години на површина излезе фактот за незаконско следење на над четири илјади телефони во Северна Македонија од страна на Управата за безбедност и контраразузнавање. Неодамнешните инсинуации за следење на комуникациите на претседателот на Република Србија и неговото семејство секако се уште еден доказ за узурпацијата и злоупотребата на политичката моќ. И Босна и Херцеговина во последните години беше предмет на медиумски написи за незаконски дејствија на одредени владини институции, но ниту еден таков случај не доби судски епилог. Може да се очекува дека јавноста ќе биде навремено и соодветно информирана за неодамнешната снимка направена на официјалните средби на Главната обвинителка на БиХ и директорот на Агенцијата за разузнавање и безбедност на БиХ. Ниту сличните новинарски перформанси кои се правени на тема медиумска ексклузивност и добиени без согласност на другата страна не се обработуваат согласно позитивните законски норми.

Многу поразителен ефект од прислушувањето врз обичните граѓани е незаконското пресретнување на средствата за комуникација, преку узурпирање на телефоните, електронските пораки или компјутерите што ги користиме. Причините можат да бидат бенигни, како што е недовербата на брачниот другар или родител, па дури и за забава, додека пристапот до индивидуални информации може да доведе до значителни финансиски загуби за лицето кое е хакирано. Достапноста на софистицирани и евтини уреди на пазарот генерално им оди во прилог на поединците да одлучат да си играат шпион во модерното време, но како што видовме, и тие можат да предизвикаат значителни тешкотии на прислушуваните актери. Системското soft wiretap (меко прислушување) во моментов е најсериозниот упад во софтверските уреди, но и најсложениот и најскапиот хакерски потфат.

За брзиот информациско-технолошки комуникациски развој што со себе го носи 4-та индустриска револуција или дигиталната ера во која веќе живееме, потребна е наша адаптација, едукација, но и лична заштита. За легалното прислушување од страна на државните органи, ќе бидете информирани за спроведувањето на овие мерки по нивното завршување, додека од незаконските интервенции во вашиот приватен живот морате сами да се браните. Затоа, неколку основни совети нема да наштетат.

Не користете, освен ако баш не морате, јавни Wi-Fi мрежи или мрежи без лозинка, не одговарајте на сомнителни телефонски повици или СМС пораки, внимателно читајте ја електронската пошта, не ги оставајте мобилните телефони без надзор и водете сметка да инсталирате проверени апликации на вашите уреди.

Како и ние, заедницата за дигитална форензика сè уште не е доволно развиена за да може да собира докази и да ги гони сторителите на современите злосторства во оваа предизвикувачка област.

 

Д-р Денис Хаџовиќ е еден од основачите и претседател на Центарот за безбедносни студии од неговото основање во 2001 година